Dünən mən bir filmə baxdım. Düzü həftənin şənbə və ya bazar günləri səhər seansına gedib həftənin yeni filmləri arasından birinə tək baxmağı çox sevirəm. Şəhərin əksəriyyəti gərgin iş həftəsinin yorğunluğunu hələ yataqlarında atmağa çalışır, mən isə adətim üzrə samokatıma minib səhər seansına gəlirəm. Kinozal adətən boş olur, heç kim mane olmur. Dünən də belə “səhər filmlərindən” birinə getmişdim.
XVIII əsrin sonunda alman bəstəkarı və musiqişünası İohann Nikoalus Forkel nə az nə çox “Ümumi musiqi tarixi” adlı fundamental əsəri üzərində işə başlayır. Əsərin xronoloji ardıcıllıq üzrə yazılması planlaşdırıldığından Forkel onu tamamlayanacan vəfat edəcəyindən qorxaraq əsəri yarıda qoyub İohann Sebastyan Baxa həsr olunmuş fəsli ayrıca yazıb dərc edir. Forkel qorxurdu ki, cəmi 50 il öncə vəfat etmiş və artıq unudulmuş dahi alman bəstəkarı gələcək nəsillər üçün naməlum qalacaq. Ona görə də Baxın övladları – Vilhelm Frideman və Karl Filipp Emmanueldən aldığı məlumatlarını mümkün qədər tez qələmə almağa çalışırdı. Düzü, mən özüm klassik musiqinin böyük pərəstişkarı deyiləm, fikrimcə bunun üçün daha fundamental biliklər tələb olunur, buna görə də Baxın musiqisi olmayan bir dünyanın necə olacağını təsəvvür etmək çətindir mənə. Amma dünən baxdığım “Yesterday” filmin təsiri altında deyə bilərəm ki, The Beatles musiqisi olmasaydı bu dünya cazibədarlığından xeyli itirmiş olardı.
“Yesterday” – bəzi tənqidçilərin rəyinə görə banal süjet üzərində peşəkar ssenari müəllifləri, rejisyor və aktyorun birgə səylərinə baxmayaraq film də çox sadə alınıb. Amma The Beatles musiqisinin sümüyə düşməsinin əsas sirri də məhz onun sadə notlar və sözlər üzərində qurulmasıdır. Həm də ki, digər tərəfdən – The Beatles və onların yaradıcılığı elə bir əlçatmaz zirvədir ki, onlar barəsində və onları təqlid etməklə nə yaradırlar yaratsınlar, hər zaman əzəmətlərinin kölgəsində qalacaqdır.
Filmin süjetinə görə bir gün (daha doğrusu – bir gecə) “qısa qapanma” nəticəsində bütün dünyada The Beatles musiqisi yox olur. Onların bütün səs yazıları, bütün mahnılarının sözləri və notlar, fotoşəkillər və ümumiyyətlə bu qrup haqqında bütün xatirələr yoxa çıxır. Xoşbəxtçilikdən onlaırn hamısını cəmi bir adam – Cek Malik adlı bir mağaza işçisi xatırlayır. Boş vaxtlarında mahnılar yazmağa və ifa etməyə çalışan həvəskar musiqiçi Cek Malik ətrafdakılaırn və ailəsinin gözündə sadəcə “luzerdir”, bütün səylərinə baxmayaraq musiqi sahəsində heç bir kiçik uğur da qazana bilmir. Lakin bu təsadüf nəticəsində Cek Malik yeganə bitl olmaq, dünyada ən məşhur mahnıların təkbaşına müəllifinə çevrilmək şansı qazanır.
Cek Malikin gələcəyinə yalnız onun ən yaxın dostları – bunlar arasında da meneceri Elli - inanırlar. Bir təsadüf nəticəsində hər kəsin The Beatles mahnılarından xəbərsiz olduğunu aşkar edən Cek qısa müddət ərzində özünü dünya ulduzları ilə bir səhnədə kəşf edir.
Daha öncə də qeyd etdiyim – çox sadə bir süjet, zarafatlar və əlbəttə ki, əla musiqi bir az kədərli, bir az əyləncəli, bir az sentimental filmin ərsəyə gəlməsinə səbəb oldu.
Amma adına və The Beatles musiqisindən təşkil olunmuş əsas karkasına baxmayaraq filmin əsas ideyası başqadır – hər zamankı kimi insanlar, kişi və qadın, dostlar və ailə üzvləri arasında münasibətlər və əlbəttə ki, insanın özü-özünə olan münasibəti. İnsan hər zaman özünə haqq qazandırmaq üçün başqalarını aldada bilər, tək özündən başqa. Ona görə də Himeş Patelin qəhrəmanı sonda bu yalanla yaşamaq yükünü tək daşımaqdan imtina edir.
The Beatles musiqisinin həvəskarları təxminən 10 il çəkən dövr ərzində qrup üzvlərinin, onların dünyagörüşlərinin və bunun nəticəsində də ifa tərzi və yaradıcılığının necə dəyişdiyini mahnılarından yaxşı hiss edirlər. Lakin bu onillik ərzində yazılımış mahnıların hər birinin arxasında bir hekayə, bir insan, bir məkan dayanır və bir anda onların hamısını qələmə almış Cek Malik üçün onlar bünövrəsi olmayan binalar kimidir – belələri uzun müddət dayana bilməz.
“Yesterday” mütləq The Beatles həvəskarlarının baxmalı olduğu bir filmdir – tək musiqi deyil, mədəni həyatın çox mühüm bir hissəsinə çevrilmiş bu unikal hal bizim dünyamızı tamamilə dəyişdi, onlaırn musiqisi olmadan isə dünya mövcud ola bilməzdi – The Beatles olmayan bir dünyada belə kimsə bu şedevrlərin yox olmaması üçün İohann Nikoalus Forkel kimi müəlliflə dinləyicilər arasında vasitəçiyə çevrilməli idi.
Mənim özümün The Bealtes-i ilk dəfə eşitməyim yadımdadır: erkən 90-larda idi. O zamanlar RTR kanalında şənbə günləri yarımsaatlıq “Музыка всех поколений” (“Bütün nəsillərin musiqisi”) adlı bir veriliş gedirdi. Həmən o verlişdə ilk dəfə “A Hard Day's Night” filmindən “I Should Have Known Better” mahnısını eşitdim. Köhnə ağ-qara lentdə əks olunaraq tarix olmuş gənclərin gülüşləri və ölməz musiqi. Həmin anı nirvana ilə müqayisə etmək olardı... The Beatles-in bütün albomları, haqqında kitablar, BBC Azeri Xidmətinin 12 ən məşhur mahnı üzərində qurduğu ingilis dili dərsləri, bədii, sənədli və cizgi filmləri... bunların hamısı sonra idi. Daha çox sevdiyim mahnıları da var, amma o ilk mahnı... İlk məhəbbət...
Bir də “Yesterday” filminə baxan insanların əksəriyyəti filmin öz musiqi müşaiyyətindən qat-qat zəif olduğunu qeyd edir – amma elə də olmalıdır axı. Axı The Beatles və onların musiqisi elə bir əlçatmaz zirvədir ki, onlarla müqayisədə hər şey bir az daha solğun görünəcək.
Mənim xüsusilə bəyəndiyim və bilirəm ki, tamaşaçıların əksəriyyətini qıcıqlandıracaq bir an – filmdə baş rolu ilk dəfə bədii filmdə rol almış Hindistan əsilli Himeş Patel oynayır. Bilmirəm, bilərəkdən ya yox, amma bunu rejisyor Denni Boyl yaxşı vurğulayıb – The Beatles musiqisi lokal və ya milli bir fenomen deyil – ümumbəşəri əhəmiyyətə malikdir, buna görə də hətta hindistanlı musiqiçinin ifasında “Yesterday” tüklərin biz-biz olmasına səbəb olur.
Filmin son titrləri gedirdi, ayağa durub mən heç bir zaman eşitməyəcək filmin yaradıcılarına əl çaldım – Çox sağ olun! Çox sağ olun ki, həyatımı daha rəngarəng etdiniz.
