Son dövrlərdə iri büdcələr hesabına və kompüter texnologiyaların inkişafı və geniş tətbiqi nəticəsində sənədli filmlərin istehsalı və izlənməsi də bədii filmlər səviyyəsinə yüksəlib.
Müxtəlif dövrün müharibələri haqqında çəkilmiş 3 sənədli serial haqqında təəssüratlarımla bölüşmək istərdim. Fikrimcə onların izlənməsi tamaşaçıları tək maarifləndirməyəcək, həm də tamaşaçılara estetik zövq bəxş edəcəkdir*.
“Dəmir əsr - Otuzillik müharibədə sevgi və ölüm”
(“Тридцатилетняя война: Железный век” / “Die eiserne Zeit - Lieben und Töten im Dreißigjährigen Krieg”**)
Hər biri təxminən 50 dəqiqəlik 6 seriyalı
Orta əsrlərin bitməsini və yeni dövrə keçidi simvolizə edən Otuzillik müharibə 1618-ci ildə başlamış və 1648-ci ildə növbəti yüzilliklər üçün bütün dünyada balanslaşdırılmış xarici siyasəti müəyyən etmiş Vestfal sülh müqaviləsi ilə bitmişdir.
2018-ci ildə çəkilmiş və Almaniya, Latviya və Fransanın birgə istehsalı olan bu mini-serial tarixdə ən qanlı müharibələrdən birinin başlamasının 400-cü ildönümünə həsr olunub. Müqəddəs Roma İmperiyasında (əsasən hazırki Almaniya və ətraf ərazilər) dini cərəyanlar arasında lokal münaqişə kimi başlamış bu müharibə zamanla o vaxtın Avropasının az qala bütün dövlətlərini öz orbitinə alır – bəzi tarixçilər onu iştirakçılarının sayına, itkilərinə və nəticələrinə görə bəzən “Sıfırıncı Dünya Müharibəsi” də adlandırırlar.
Serial sırf sənədli deyil – bədii-sənədlidir və informasiya nəinki tarix dərsliyindəki kimi faktlar şəklində, həm də o zamanın adamlarının – zənginlərin və yoxsulların, əsgər və sərkərdələrin, keşiş və uşaqların gözləri ilə və gündəlik həyatı fonunda təqdim edilir.
1648-ci ildə müharibə bitdiyi zaman bəzi ərazilərdə əhalinin yarısından çoxu yox olmuşdur. Amma eyni zamanda nəticəsində milli dövlətlərin yaranması, vicdan azadlığının və kapitalist istehsal üsulunun bərqərar olunması prosesi başlamışdır.
“37 gün”
(“37 дней”/ “37 Days”)
Hər biri 60 dəqiqəli 3 seriyalı
2014-cü ildə Qərbi Avropada Birinci Dünya Müharibəsinin 100 illiyi ilə bağlı çox böyük maarifçi layihələr həyata keçirilmişdir. Təəssüflər olsun ki, Rusiyada 1917-ci ildə baş vermiş inqilablar və ondan sonrakı vətəndaş müharibəsinin hadisələri fonunda bizdə həmən müharibə haqqında təsəvvür daha azdır. Həm də ki, hər şey heç də “itirilmiş nəslin” ən məşhur nümayəndəsi Erix Mariya Remarkın məşhur romanının adında deyildiyi kimi deyildi – Birinci Dünya Müharibəsinin əsas cəbhəsi Qərb cəbhəsi olmuşdur və əsas hadisələr də məhz burada cərəyan edirdilər, əsas itkilər burada verilirdi. Bu səbəbdən də bu müharibənin səbəblərini və ən əsası – baş verməsinin bəhanəsini bilmək və dövlət başçılarının şəxsi iddialarından çıxış edərək öz xalqlarını bu dəhşətə necə sürüdüklərini başa düşmək baxımından “37 gün” filminə baxmaq çox maraqlıdır.
1914-cü ilin iyunun sonunda artıq 500 il mövcud olan Avstriya-Macarıstan imperiyası ilə artıq 600 il mövcud olan Osmanlı imperiyası arasında mübahisəli olan Bosniya ərazisində, [Bakımız ilə qardaşlaşmış] kiçik bir əyalət şəhərində - Sarayevoda açılmış atəşin alovu cəmi 37 gün sonra bütün dünyanı bürüdü. Bu yanğından nə Avstirya-Macarıstan, nə də Osmanlı imperiyası sağ çıxa bildi.
Bədii-sənədli film kimi çəkilmiş bu tarixi serial mənim baxdığım ən maraqlı filmlərdən biridir, çox tövsiyyə olunur.
“İkinci Dünya Müharibəsi – İmperiyanın dəyəri”
(“Вторая мировая война: Цена империи / “World War II - The Price of Empire”)
Hər biri 50 dəqiqəli 13 seriyalı
2015-ci ildə (İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsinin 70-ci ildönümü) çəkilmiş bu serial öncə təsvir etdiklərimdən bir qədər fərqlənir. Birincisi o tamamilə sənədlidir, özü də şərhlər əksər hallarda məhz müharibə illərində çəkilmiş xronikalar üzərində səslənir. İkincisi isə bu serialda həmin müharibənin iştirakçılarının şahid ifadələrindən də istifadə edilib, 14 ölkədən olan müharibə iştirakçılarından müsahibə alınaraq filmə salınması filmə xeyli dərəcədə reallıq qatır. Nə qədər sənədli olsalar da, yüzilliklər öncə baş vermiş müharibələr barədə filmlər bizdə bir romantizm ab-havası yaradır, amma İkinci Dünya Müharibəsi haqqında onun şahidlərinin dilindən eşitmək çox güclü təsir bağışlayır. Biz – tarixdə ən qanlı müharibənin şahidlərini sağ görən sonuncu nəsilik.
İkinci dünya müharibəsi klassik müstəmləkə imperiyalarının süqutu ilə nəticələndi, lakin dünyanı yeni – nüvə müharibəsi təhlükəsi ilə üz-üzə qoydu. Bu səbəbdən də keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün övladlarımıza yüksək dəyərlər və düzgün biliklər aşılamaq üçün bu filmi izləmək faydalı olardı.
* Burada “estetik zövq” dedikdə müəllif müharibənin dəhşətləri və qanlı səhnələrindən deyil, filmlərin özlərinin çəkilməsi və materialın təqdim olunmasının yüksək səviyyəsindən yaranan müsbət emosiyaları nəzərdə tutur.
** Başlıqda serialların azərbaycancaya tərcümədə adını təqdim etsəm də, dilimizdə baxış üçün tərcümələri olmadığından həm də orijinalda və rusca adını qeyd edirəm.
