14 aprel 2019-cu il tarixində Azərbaycan eruditlərinin yüz faizinin artıq 3 ildir ki, gözlədiyi hadisə baş verdi. Yüz faizinin gözlədiyi hadisə yəqin ki, ən azı doxsan faizini də məyus etdi – çünki bu bir çempionat idi – “Nə? Harada? Nə zaman?” (el arasında “Что? Где? Когда?”, və ya sədəcə “ЧГК” abreviaturası ilə tanın) intellektual yarışının “idman” (peşəkar) versiyası üzrə XII Azərbaycan Çempionatı, hər çempionatın isə yalnız bir qalibi olur.
Bilirəm bir öncəki cümlə qəlizliyi ilə bir çoxlarını çaşdırdı, ona görə əsas mətləbə keçməmiş bəzi məsələlərə aydınlıq gətirməyimi özümə borc sayıram:
- İntellektual yarışların bir çox növü var, bunlardan həvəskarlar və peşəkarlar arasında da ən hörmətlisi sözsüz ki, “Nə? Harada? Nə zaman?”-dır. Bütün digər növ yarışlarda iştirakın məqsədi də məhz bir gün , “Nə? Harada? Nə zaman?” üzrə şəhər/ölkə/dünya çempionluğunun sevincini yaşamağa yönəlib. Bu yarış növlərindən ən məşhuru da qeyd olunan “Nə? Harada? Nə zaman?”-dır. Amma bundan başqa “Breyn-Rinq”, “Fərdi oyun” (rusca “Своя игра” verilişinin hərfi tərcüməsidir, halbuki ingilisdilli orijinalının adı “Jeopardy”-dir, bizim televiziyada isə onun lisenziyası əsasında “61” adı altında veriliş vardır), “Erudit-kvartet” (oyunçuların sayından asılı olaraq “-kvintet”, “-sekstet” də olur, məsələn “Erudit-kvintet” formatı Azərbaycanda “Xəmsə” adı altında məşhurdur).
- Yarışın “idman” versiyası dedikdə söhbət heç də iştirakçılara verilən sualların idmana həsr olunması ilə bağlı deyil – bu ifadədən çox sayda komandanın çox sayda suallara eyni zamanda oynamasını bildirmək üçün, televiziyada nümayiş etdirilən “Nə? Harada? Nə zaman?” verilişindən fərqləndirmək üçün istifadə olunur. Bur cür yarışlarda nə smokinqli insanlar, nə böyük tamaşaçı kütləsi, nə də tamaşaçıların suallarını kor-koranə seçən fırfıra var. Sualları peşəkarlar yazır və peşəkarlar da onlara cavab tapmağa çalışır. Adətən belə yarışlarda eyni bir məkanda 15-20 komanda olur, amma bəzən sayı 100-ə də çata bilər, məsələn, bir dəfə Sankt-Peterburqda Rusiya çempionatında eyni zamanda 5 böyük zalda 92 komandanın oynadığının şahidi olmuşam, 2 gün davam edən yarış boyu biz heç aparıcıların üzünü də görmədik, səsləri isə divarlardan asılmış səsgücləndiricilərdən gəlirdi. Adətən belə yarışlarda 60-70 sual oynanılır, amma bir neçə dəfə təxminən 14-16 saat davam edən və “marafon” adlandırılan yarışda iştirak etmişəm – 333 sual yalnız ən təxirəsalınmaz təbii ehtiyaclarını ödəmək üçün verilən 10 dəqiqəlik fasilələrə dayandırılan 22 turda ard-arda səslənmişdi.
- 14 apreldə “Nə? Harada? Nə zaman?” üzrə Azərbaycanın artıq XII çempionatı keçirilmişdir. Bakıda intellektual hərəkatın hələ 1980-lədən mövcud olmasına baxmayaraq ilk ölkə çempionatı yalnız 2002-ci ildə keçirilmişdi. Həmin ilə Azərbaycan intellektual oyunlar tarixində ilk Dünya Çempionatına ev sahibliyi etməyə hazırlaşırdı, odur ki, belə mötəbər turnirdə ölkə çempionun çıxış etməməsi bir qədər təəccüblü görünə bilərdi və ilk çempionat keçirildi. Amma təəssüflər olsun ki, bəzən maddi səbəblərdən, bəzən isə intellektual hərəkat iştirakçılarının şəxsi iddiaları səbəbindən ölkə çempionatları tarixində bəzən bir neçə il davam edən fasilələr də olmuşdur, ona görə də keçən 17 ildə yalnız 12-ci çempionat keçirilmişdr. Lakin 2002-ci ildəki kimi bu il də 15 illik fasilədən sonra (“Nə? Harada? Nə zaman?” üzrə Dünya Çempionatları Bakıda 2002, 2003 və 2004-cü illərdə keçirilmişdir) Dünya Çempionatı yenidən Bakıda qayıdır. 2016-cı il Azərbaycan birinciliyindən sonra 2017 və 2018-də ara verilsə də 2019-da ölkə çempionatının keçirilməsi sanki bir şərəf məsələsi idi.
İntellektual hərəkatın fəal nümayəndələrindən ibarət təşəbbüs qrupu bu ilin əvvəllərində tamamilə iştirakçıların öz imkanları hesabına yarış keçirməyi təklif etdi. Bu məsələyə skeptik yanaşanlar olsa da bir neçə gün öncə Landmark ofis mərkəzinin Rotonda zalının yanından kəçənlərin görə biləcəkləri bütün skeptikləri utandırmalı idi. Onlar bunu bacardılar – 25 komandanın qatıldığı yarışda 6 turda cəmi 72 sual səsləndi. Daha doğrusu – 73, amma bu barədə bir az sonra.
Əlbəttə, bütün komandalar ölkə çempionatını udmaq istəyirlər, amma bəzilərinin buna daha çox iddiaları olur. Bu da düzgündür – onlar daha çox yarışlarda iştirak edir, daha çox məşq edir, oyunçu seçiminə daha ciddi yanaşır, hətta ilk nəzərdən az əhəmiyyətli görünə biləcək oyun masası ətrafında oturma qaydası və yarışdan qabaq “ayinlərə” də diqqət ayırırlar.
Yarış yüksək notlarla başladı. Artıq ilk turun nəticələrinə görə birinciliyə “Azərbaycan Çempionu” statusunda qatılan “BrainStorm” komanda 12 sualdan 10-una düz cavab verərək irəli çıxdı. Amma ikinci yerə liderdən cəmi 2 xal az yığmış 4 komanda iddialı idi – “Faiq Hüseynovun komandası”, “Balaş Qasımovun komandası”, “JaZZ” və “Slon v udave”. İkinci turdan sonra “BrainStorm” (iki tutun cəminə görə - 17 xal) birinci yerini qoruyub saxlasa da, 2-ci yerdə qərarlaşmış “Faiq Hüseynovun komandası” və “JaZZ” ondan cəmi 1 xal dalda idilər, hərəsinə - 16, “Balaş Qasımovun komandası” və “Everest” hərəsinə 15 xal yığaraq onları izləyirdi. Cədvəlin aşağı hissələrində də maraqlı hadisələr müşahidə olunur – məsələn, lider qədər bu turda xal – 8 həm də “Sianid Kaliya” adlı komanda toplamağa müvəffəq olub. Üçüncü turda ciddi dəyişiklik baş verdi – həmin turda hamıdan çox – 9 suala düz cavab tapa bilən “Balaş Qasımovun komandası” (24 xal) liderə nəinki çatır, hətta onu 2 xal da qabaqlayır. Üç turda cəmi 22 xal yığmış Azərbaycan Çempionu isə ikinci yeri “Faiq Hüseynovun komandası” və “JaZZ” ilə bölüşdürür, “Slon v udave” komandasının 21, “Everest”-in 20 xalı var.
Üçüncü turdan sonra elan edilmiş saat yarımlıq nahar fasiləsi kiməsə itirilmiş güclərini bərpa etməyə imkan verdi, kimlərsə isə deyəsən sifarişlərinin həcminə diqqətlə yanaşmadığından əksinə, enerjilərini itirmişdilər.
Dördüncü turdan sonra birincilik intriqası hələ də davam edir: “Faiq Hüseynovun komandası” rekord 10 xal toplayaraq (25 komandadan 6 turda yalnız üçü hərəsinə bir dəfə 12 sualdan 10-una düz cavab verə bilmişdi) “Balaş Qasımovun komandası”-na çatır – 32:32. “BraniStorm” medalçılar sırasına düşməmək təhlükəsi ilə üzləşir – onların 30 xalı var və onlar dördüncüdürlər, 3-də 31 xalla “JaZZ”-dır. “Everest”-in 29, “Slon v udave” komandasının 28 xalı var.
Beşinci turda bir tur öncə “Faiq Hesynovun komandası”-nın göstərdiyi fenomenal nəticəni beş nəfərlik heyətlə çıxış edən “Balaş Qasımovun komandası” təkrar etməyə və təkbaışna birinciliyi ələ keçirməyə müvəffəq oldu. İkidə “Faiq Hesynovun komandası” (40), üçdə - “JaZZ”-dır (39), dördüncü yeri “BrainStorm” və “Everest” (hərəsinə 38) komandaları bölüşdürürlər, ilk altılığı 36 xalla “Slon v udave” komandası tamamlayır. Yeddinci yerdə gələn “KiPL” komandası ondan 3 xal geridədir (33).
Sonuncu turdan öncə “Balaş Qasımovun komandası”-nın gücünə bələd olanlar (Azərbaycanın beşqat çempionu) anlayırlar ki, onların rəqiblərinə yalnız möcüzə kömək edə bilər. Sorğu-sual etdiyim çempionat iştirakçılarının hamısının qəti şəkildə “ən çətin” adlandırdıqları sonuncu turu hamı son taqətdən oynayır. İntriqanı saxlamaq üçün aparıcılar zalın kənarında qoyulmuş və real vaxt rejimində hesabı göstərən lövhəni söndürürlər. Suallar səslənir – 61, 62, 63... Biri-birindən çətin (son 5 suala 25 komandadan cəmi 4 düz cavab gəlmişdir, dördü də eyni suala). 72 sualın cavabı elan olunur və hamı yüyürür aparıcılara tərəf. Bir neçə saniyə sonra hesab ekrandadır – lider “Balaş Qasımovun komandası” cəmi 3 suala düz cavab verib (45), cəmi 5 suala düz cavab verən “Faiq Hüseynovun komandası” artıq iki xal hesabına liderə çata bilir (45) – çempionatın əsas hissəsi bitdi, amma ölkənin yeni çempionu hələ də məlum deyil. Bircə şey məlumdur ki, eks-çempion – “BrainStorm” komandası yarış boyu çox gözəl oyun nümayiş etdirsə və bu turda hamıdan çox – 6 xal yığsa da o yalnız üçüncüdür. Dördüncü yerdə 5 suala düz cavab vermiş “Everest”-dir (43), beş-altıncı yerləri “JaZZ” (2 və 41) və “Slon v udave” bölüşdürür (5 və 41).
XII Azərbaycan Çempionatının reqlamentinə əsasən iki komanda bərabər xal topladıqları təqdirdə onlara əlavə suallar verilməli idi – komandalardan bir düz, o bir səhv cavab verənə kimi. Elə ilk əlavə sual Kubokun taleyini müəyyən etdi – 2019-cu ilin payızında Bakıda keçiriləcək “Nə? Harada? Nə zaman?” üzrə dünya çempionatında ölkə çempionu titulu ilə “Faiq Hüseynovun komandası” çıxış edəcək.
Bu yarışın keçirilməsində əziyyəti keçmiş bütün təşkilatçılara öz adımdan təşəkkür edirəm! Neçə-neçə belə gözəl yarışlara! Bütün iştirakçıları və xüsusilə də qalibləri isə təbrik edirəm və Dünya Çempionatında uğurlar arzu edirəm!
