Bu gün bütün dünya Beynəlxalq Çay gününü qeyd edir. Biz azərbaycanlılar bu bayramı ilk növbədə qeyd etməliyik.

Azərbaycanda çay 19-cu əsrin sonunda yetişdirilməyə başlayıb. İlk çay kolu 1896-cı ildə Lənkaran rayonunda əkilmişdi. Təəssüf ki, 1920-ci ilə qədər bu plantassiyaların hamısı məhv oldu. Lakin, bu uğursuzluq insanları həvəsdən salmadı. Onların səyi nəticəsində 30-cu illərdə piştaxtalarda azərbaycan çayının ilk bağlamaları peyda olur. Çay yetişdirilməsi regionları isə Lənkəran, Astara, Masallı, Zakatala və Beyləqan olur.

Bununla əlaqədar ölkəmizin öz çay adətləri və mərasimi yaranır. Onun əsas atributu isə armudu stəkanımız olur. Stəkanın forması sayəsində, içindəki çay qeyri-bərabər soyuyur. Aşağı hissədə şay süzüldüyü andakı temperaturunu qoruyub saxlaya bilir. Bizdə adətən, qara çayı işilir, özüdə çox tünd.

Bu adət bizə həmçinin, albalı, gilas, qarağat kimi adi və badımcan, tut, pomidor kimi qeyri-adi mürəbbələri bəxş etdi. Paxlava, şəkərbura, qoğal kimi ənənəvi şirniyyatlarımız da yerinə düşdü. Bir də ki, biz çaya nanə, kəklikotu, mixək kimi əlavələr qatmağı sevirik. Son zamalarda isə biz jasminli çayı sevməyə başlamışıq.

Əfsanələr görə, çay Buddanın sayəsində yaranmışdır. Bir dəfə o, meditasiya vaxtı yuxuya getmiş, oyananda isə qəzəbindən kirpiklərini qırmışdı. Yerə düşən kirpiklərdən isə ilk çay kolları yetişmişdi.

Dediyimiz kimi, bizdə, adətən, qara çay sevilir. Lakin çayın müxtəlif növləri var. Onları fərqləndirən əsas cəhət isə fermentasiya dərəcələri - çay şirəsinin oksidləşmə müddətindədir. Həmçinin, çay yarpağının koldan toplandığı yerdir. Ən yüksək budaqlardan ən yaxşı və bahalı çay alınır. Növlərinə görə isə aşağıdakıları qeyd etmək olar:

Ağ çay - yarımçıq açmış çay tumurcuqlarından toplanır. Fermentasiyası 8-10%-dir.

Sarı çay - çay zoğu və ilk iki üst yarpaqdır. Fermentasiyası 12%-ə qədərdir.

Yaşıl çay - burada çay nəinki fermentləşir, həm də burula bilir. Bu, çay yarpağından mümkün qədər çox şirə şəkmək məqsədi ilə edilir. Fermentativliyi 20-30%-ə çatır.

Növbətəki növ Ulundur. Onu Formoza və ya Oolonq da adlandırırlar. Burada çay yarpaqları nəinki burulur, həmçinin, isti sobalarda közərdilir də. Çay yarpaqlarının belə işlənməsi onlarda əlavə qatqısız yeni dad və çalarlar almağa imkan verir. Ən məşhur ulunlar - Südlü Ulun və Puerdir.

Eyni zamanda, Puer müstəq çay qrupu da hesab edilə bilər. Məsələ burasındadır ki, bu çayı işlənmədən sonra torpağa basdırır və ya torpaq döşəməli ambarlarda bir müddət saxlayırlar. Bu zaman çay çoxsaylı mikroelementlər hopduraraq, həddindən artıq xeyirli olur. Düzdür, bir qədər spesifik ətrə də sahib olur. Yox, bu balıq ətri deyil. Bu ətri daha çox nəm otaq ətrinə bənzətmək olar. Puer çayları 30 və daha artıq il saxlanıla bilərlər. Onların üzərində çox yüksək qiymətləndirilən xüsusi kif əmələ gələ bilir. Belə çayın qiyməti həddindən artıq yüksək olur.

Ardınca Qırmızı çay gəlir. Bu çayı dəmlədikdə, siz onu rənginə görə qara çaydan fərqləndirə bilməyəcəksiniz. Lakin onun fermentasiya dərəcəsi nisbətən aşağı, dadı isə daha yumşaqdır.

Və əlbəttə ki, Qara çay. Tünd rəngli və dolğun dadlı. 

Bundan başqa, tərkibində çay olmayan, lakin çay adlandırılan bir çox otlar var. Məslən,

Roybuş

Yalnız Afrikada bitən koldur. Antioksidantlar və B vitamini ilə zəngindir.

Mate

Bu, palıd yarpaqlarıdır. Belə dəmləməni az qala xərçəngin dərmanı hesab edirlər. Eyni zamanda, ifrat istifadəsi ürək problemləri yaradır. Ona görə də, ehtiyatlı olun.

Hanibuş

Daha bir Afrika bitkisi. Balı və ekzotik meyvələri xatırladan şirintəhər dadı ilə fərqlənir. Tərkibində kofein yoxdur, mikroelement və antioksidantlarla isə zəngindir. Qanda şəkərin miqdarını və təzyiqi aşağı salır.

Kudin

Eynən matedir, lakin daha acıdır. Çində çin palıdından istehsal olunur.

Meyvə qarışıqları - çoxsaylı otlar və giləmeyvələrdir. Çox vaxt əsas olaraq karkade (gibiskus) seçilir.

Tərkibi antioksidantlarla zəngindir. Damar divarının möhkəmlənməsinə kömək edir.