URBAN yeni, “Yetər” adlı layihəsinə başlayir. Biz cəmiyyətdə zorakılıq və anlaşılmazlıqla üzləşmiş insanların əhvalatlarını danışacaq, psixoloqların şərhləri ilə bölüşəcək və qəhrəmanlarımıza bacardığımız qədər düşdükləri çətin vəziyyətdən çıxmağa yardım edəcəyik. Layihənin ilk müsahibəsi ailədə zorakılıqla qarşılaşmış, ona qalib gəlməyi bacarmış və indi də başqalarına yardım edən bir qadınla olacaq.

Foto: Darya Derkaç

"Bu baş verən zaman sənin davranışın dəyişir, düşüncən kütləşir, ləngiyir. Qorxu əmələ gəlir".

Bu sözlərlə Mehriban Zeynalova “Təmiz dünya” qadınlara yardım ictimai birliyində ailədə ilk dəfə zorakılıqla üzləşmiş qadının hisslərini izah edir. Öz ailəsində Mehriban vəziyyəti dəyişməyi bacarıb. Lakin Azərbaycanda hər gün bu problemlə üzləşən və susan qadınların sayı nə qədərdir? “Təmzi dünya” indi Azərbaycandakı başqa qadınlara “qurban olmamağa”, “cavab verməyə” yardım edir.

"Ailədə yeganə qız olmuşam, hamı tərəfindən sevilmişəm. Atam məni ilahiləşdirirdi və mənim təhsilimlə çox maraqlanırdı. Evimizdə heç vaxt dava-dalaş olmayıb. 

Ailə həyatından sonra hər şey dəyişdi. Zorakılığın özü... Bilirsiniz, bu baş verən zaman sənin davranışın dəyişir, düşüncələrin kütləşir, ləngiyir. Hər dəfə daha dərinə gedən qorxu əmələ gəlir və sən şəxsiyyət kimi yoxa çıxırsan. Sonra sən yalan danışmağa başlayırsan. Zorakılıqdan sonra hər dəfə cəzadan qaçmaq üçün çoxlu yalan danışırsan. Sən daimi gərginlik vəziyyətində yaşayırsan. Yadımdadır, bir dəfə bacımgildə gecələməli oldum və tavandan mala parçası düşdü. Hamı üçün bu, demək olar ki, səssiz baş verdi, amma mən yerimdən dik atıldım, o dərəcədə sinirlərim tarıma çəkilmişdi. O zamanlar mən daim gözlənti içində yaşayırdım: indi vuracaqlar, alçaldacaqlar, cəzalandıracaqlar. Əvvəllər aktiv, fəal, təhsilimə və işimə görə mükafatlar alamağa öyrənmiş qadın, indi hər şeydən qorxan, az danışan insana çevrilmişdim. Hara gedim? İki uşağımla evsiz-eşiksiz, özgələrinin əlində necə dolanım? Hər dəfə məni döyəndən sonra yoldaşım gəlib üzr istəyirdi, bunun bir daha təkrarlanmayacağına söz verirdi. Mən bağışlayırdım. Düşünürdüm ki, bu dəfə hər şey dəyişəcək. Üç-dörd gündən sonra isə hər şey yenidən başlayırdı və daha pis olurdu”.

Yox, Mehriban ərindən ayrılmır. Lakin bir gün qərar qəbul edir: bəsdir, yetər, bir daha dözməyəcək, bir daha təkrarlanarsa, çıxıb gedəcək. Və yoldaşı dəyişməyə başlayır. Yoldaşının ailəsi tərəfindən də Mehriban qaynanasından dəstək alır. Bir müddətdən sonra Mehribanın yoldaşı dünyasını dəyişır və onun başı tamamilə işə, “məişət zorakılığının” araşdırılmasına, qadınların nəyə görə dözüb, susduqlarını araşdırmağa qarışır.

Mehriban Zeynalovanın sözlərinə görə, qadınların susma səsbələrindən biri – adi qorxudur: “Camaat nə deyər?”.

Biz qonşuların pıçıltılarından və qınaqlarından, qadının ittiham olunacağından, “özü günahkardır” sözündən qorxuruq. Mən isə öz hərəkətimlə göstərmək istəyirdim ki, bu, düzgün deyil. Qadın yardım istəməyi, “stop” deməyi bacarır və bunu etməlidir.

Mehriban öz fəaliyyətinə hələ Qadın Haqları Cəmiyyətində başlayıb. Çoxsaylı məhkəmə proseslərini ziyarət edərək, qadınlara qarşı edilən zorakılıqları görərək, o, öz təşkilatını yaratmaq qərarına gəlir. Yüzlərlə zərərçəkmiş – insan alverinin, cinsi əsarətin qurbanları, keçmiş narkoman qadınlar – yardım almaq və öz problemləri haqda açıq danışmaq imkanını qazandılar. 

Məişət zorakılığı problem həmişə mövcud olub, amma onun haqda danışılmayıb. Azərbaycanda nə qədər şiddət, zorakılıq və qətl hallarının baş verdiyini anlamaq üçün son ayların kriminal xronikasına baxmaq kifayətdir. Dəfələrlə atalığı tərəfindən zorlanmaya məruz qalmış, hamilə qalmış, sonra isə uşağını itirmiş 12 yaşlı qızın hadisəsi indiyə qədər cəmiyyət tərəfindən müzakirə olunur.

 Bu qızın əhvalatı Mehribana çox tanışdır. Uşaqla “Təmiz dünya”nın psixoloqları işləyirdi. Bu hadisədə ictimaiyyətin reaksiyası, digər qadınların uşağın anasını günahlandırmaları çox ağrılı idi. Əxlaq carçıları, xüsusən də qadınlar: “O nəyə görə ikinci dəfə ailə qurdu” deyə hiddətlənirdilər.

Yəqin ki, cэmiyyətimizin ən böyük faciəsi elə budur. Qadının qadını günahlandırması. Bu kor-koranə kişiləri razı salmaq arzusu: “Görürsən, mən sənin tərəfindəyəm. Mən sənin kimi düşünürəm. Mən onu qınayıram, çünki mən ondan daha yaxşıyam“. Qadınlar ananın üzərinə düşdülər, KİV anaya hücum etdilər. Kimsə kişidən danışdı? O, heç kimin yadına belə düşmədi. Kişi heç vaxt günahkar olmur. Problem bundadır – bizim düşüncə tərzimizdə və tərbiyyəmizdə.

Bu gün Azərbaycanda 10 akkreditasiya olunmuş məişət zorakılığının qurbanlarına yardım mərkəzi var. “Təmiz dünya” onlardan biridir. Hər il ailə tiranlığının 200-250 qurbanı Mehriban Zeynalovanın mərkəzinə yardım üçün üz tutur.

2002-ci ildə müstəqil işləməyə yeni başlamışdım və bir otaqlı evdə məskunlaşırdım. Yanıma bir qadın gəldi. O, evdən qaçmış surroqat ana idi. Mən onu evimdə saxladım və uşağı dünyaya gətirməsinə yardım etdim. Uşağın adı ümidverici oldu – Nicat. Mənim ilk ziyarətçilərim onlar idi. O zaman hətta kompüterim də yox idi. Mən ailələrin monitorinqini keçirir, rayonlara gedir, seminarlar keçirirdim. Gələcək üçün mütəxəssislər hazırlayırdım. DİN-də çox işləyirdim. Məsələn, 2014-cü ildə, İnsan alverinə qarşı mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planı qəbul olunduğunda, biz DİN-ə əməkdaşlıq təklif etdik və qurbanları qəbul etməyə başladıq. Son müştərək seminarımız isə “Cinsi zorakılığın qurbanları ilə necə işləmək lazımdır” olub.

Mehriban Zeynalovanın sığınacağı eyni zamanda 30-40 məişət zorakılığı qurbanınını qəbul edə bilir. Burada baş vermiş zorakılığının növünü müəyyən etmək üçün insanı dinləyir, müşahidə edir, araşdırırlar. Axı zorakılıq həmişə biz düşündüyümüz şəkildə olmur. Sənin istəyinə qarşı olan hər bir şey – zorakılıqdır. Biz zorakılığı döyülmək kimi qəbul etmişik, lakin onun başqa formaları da var. İqtisadi, psixoloji...

Qadınlar sığınacağa gəlib, öz əhvalatlarını danışırlar. Mərkəzin personalı vəziyyəti araşdırıb, ona qiymət verir. Hüquqşünaslar, psixoloqlar, sosial işçilər işə qoşulurlar. Mərkəzimiz DİN, Səhiyyə Nazirliyi və müxtəlif müəssisələrlə əməkdaşlıq edir. Sənədləriniz yoxdur? Bərpa etməyə yardım edirlər. Boşanma, alimentlərin ödənilməsi, uşağın bağçaya təyin edilməsi, iş tapmaqda əziyyət çəkirsiniz? Sığınacağın əməkdaşları bu işlərdə də yardımçı olurlar. Bir qadının reabilitasiyası orta hesabla, 3-4 ay aparır. Sonra həmin qadın iş tapır, pul yığır və müstəqil həyatına başlayır.

Belə qadınlar biri olan Aliyə Mansurova “Təmiz dünya”ya iki il əvvəl gəlib. O zaman bütün Bakı əri tərəfindən döyülən, zorlanan, ütü ilə yandırılan qadının əhvalatını müzakirə edirdi. “Təmiz dünya”ya onun atası müraciət etmiş, Mehribandan Aliyəni ərinin əlindən qurtarmaqda yardım istəmişdi. Nəticədə Aliyənin əri 10 il 11 ay azadlıqdan məhrum etmə cəzası almışdı.

“Mən istəyirəm ki, bir daha heç kim bununla qarşılaşmasın. Bu halla qarşılaşana qədər mən bilmirdim ki, qadınlar belə işgəncələrə dözürlər. Onlar hara müraciət edəcəklərini bilmirlər, qorxurlar. Mən istəyirəm ki, bütün qadınlar bilsin – susmaq lazım deyil! Dözmək lazım deyil! Bəli, mən günahkaram, səhv etmişəm, amma artıq bu olub-keçib. Mənə yardım lazım idi, bu vəziyyətdən çıxmalı idim və tanımadığım insanlar mənə yardım əllərini uzatdılar. Siz də susmayın və sizə yardım edəcəklər”, - o zaman Aliyə yazırdı.

Mehriban Zeynalova isə xəbərdar edir:”Əgər bu gün əriniz yumruğunu masanın üstünə vurdusa, sabah sizin üzünüzə vuracaq. Sizin üzərinizə səsini qaldırmağa imkan verməyin. Birinci dəfədən bunun qarşısını alın. Hər insana yanaşma tərzi var. Bəzi ailələrdə sözlə, bəzilərində qışqırıqla, amma hər halda, insana bildirmək lazımdır ki, siz buna dözməyəcəksiniz. Təkrarlanma hallarında isə çıxıb-getmək lazımdır. Dərhal. Çünki bir dəfə, iki dəfə baş verən halı dayandıra bilməyəcəksiniz. Hər şey zəncirvari təkrar olunacaq: zərbə - üzrxahlıq – zərbə. Problemləriniz barədə danışmaqdan, kömək istəməkdən, cavab verməkdən, qarşı durmaqdan qorxmayın. Özünüzə qurban olmağı icazə verməyin. Uşaqlara güclü ana lazımdır. Düzdür, onlar sizi sevəcəklər, amma siz həmişəlik onlar üçün “qurban” olaraq qalacaqsınız. Uşaqlar güclü ananı sevir və onunla fəxr edirlər.

Əgər siz məişət zorakılığının qurbanı olmusunuzsa, Mehriban Zeynalovanın “Təmiz dünya” mərkəzində sığınacaq tapa bilərsiniz.

Qaynar xətt: +99412 408 56 96, +99412 408 56 86, +99412 511 11 51
Ünvan: Bakı, Binəqədi rayonu, H.Hacıyev küçəsi 15 (23)
Mobil nömrə: +99450 218 22 28
Skype: tamizdunya
E-mail: [email protected]