Qəlbimizin prizmasında keçərək sınan işıöı dünyaya nümayiş etdirmək, özünüifadə yanğısını spndürmək - insanı heyvanlardan ayıran xüsusiyyətlərdən biridir. Əvvəlcədən heyvanların xeyrinə demək istəyirəm ki, mən heç də onların imkan və bacarıqlarını kiçiltmək, alçaldmaq istəmirəm.. Onların hamısını sevirəm və hörmət bəsləyirəm. Yaxşı yadımdadır ki, heyvanlar sinfinin nümayəndələrindən biri "Adriatika üzərində qürub" rəsm əsərini yaratmışdı. Elə indi də bəzi incəsənət tənqidçiləri fillərin, meymunların və başqa fauna nümayəndələrinin yağlı və akvarel işlərinə müsbət resenziyalar verirlər.

Rəsm, heykəltaraşlıq, musiqi, ədəbiyyat - mədəniyyətimizin əsasını formalaşdırmış istiqamətlərdir. Qalın toz qatı ilə örtülmüş dövrlər əsas xüsusiyyətlərini itiriblər - davamiyyətlərini. Məhz davamiyyət hər bir incəsənət növünü tələsmədən inkişaf etdirmək imkanı yaradırdı. Hər bir dövrdə də incəsənətə yeni nəfəs bəxş edən inqilabçılar olurdu. Onları inkar edirdilər, anlamırdılar, lakin sonda qəbul edir, hətta pərəstiş edirdilər.

Hər şey burjuaziya təbəqəsinin maddi imkanının yaxşılaşması ilə dəyişməyə başladı. Onlar öz gündəlik həyatlarını yaxşılaşdırmaq, zadəgan təmtəraqı ilə kəndli kasıblığı arasında orta bir mövqe yaratmaq istəyirdilər. Rəssamlar əvvəllər kilsələrin divarlarında rəsm əsərləri yaradır və ya monarxların portretlərini yaradaraq, mükafat alırdılar. Xalq arasında onların adlarını belə bilən yox idi. Burjuaziyanın yaranması ilə isə, rəssamlar arasında müasir dillə desək, rəqabət əmələ gəlməyə başladı. Hər bir rəssam özünün daha yaxşı olduğunu sübut etməyə çalışacaqdı. Amma o zaman ustalığı isbat etmək üçün istedad və əzmkarlıq tələb olunurdu. Rəssamlar ömürləri boyu, son günlərinə qədər öz ustalıqlarını inkişaf etdirirdilər.

Ustanın, onun təmsil etdiyi məktəbin nüfuzu hər şeydən üstün tutulurdu. Sənətkarların məktəbləri yaranırdı, onlar rəssamlıq akademiyalarının əsasını təşkil edəcəkdilər. Rəsm əsərləri yaratmaq arzusunda olanlar ya məktəblərdə qoyulan qanunlara tabe olmalı, onlara riayət etməli idilər. Çünki məhz bu üslub və texnika məktəbə nüfuz və hörmət gətirmişdir. Ya da qanunları inkar edərək, özbaşına məşhurlaşmağa çalışmalı idilər. İkinci yola üz tutanların sayı üstünlük təşkil edirdi. Gənc rəssamlar tanınmaq və məşhurlaşmaq arzusunda idilər. Şöhrətpərəstlik gənc dahilərə stimul verir, ümumilikdə incəsənətə isə məhvedici təsir göstərirdi. Ölümsüzlük xətrinə onlar incəsənət adlanana hər şeyin əksinə gedirdilər. Davamlılıq adətini, musiqi və ya rəssamlıq anlayışlarını kökündə məhv etməyə çalışırdılar. "Sen-Sans Vaqneri tənqid edirsə, vaqneri müdafiə etmək ağılsızlıqdır. Sen-Sansla birlikdə Vaqneri rədd etmək lazımdır!".

İncəsənət getdikcə daha çox rədd edilirdi. Lakin onu nə isə əvəz etməli idi. Rəssamın ustalıq anlayışı, texnikası, kimin dahi, kimin isə sadəcə bacarıqlı olduğunu müəyyən edən ölçülər itməyə başladı. Ölçü olaraq isə pul tətbiq olunmağa başladı. Məhz pul hansı müəllifin ən istedadlı və dahi olduğunu müəyyən etməyə başladı. Maraqlı deyil, əsəri kim çəkib, necə çəkib. Əsas olan - bu haqda bağırmaqdır.

Burda yaxşı nə ola bilər ki? Bu gün incəsənət çürüyən meyiti xatırladır - onu xilas etmək mümkün deyil. Yalnız bir sevindirici səbəb var - bu meyit çürüyərkən, sağlam, gözəl budaqlı ağaclar üçün yaxşı gübrə olacaq.