Təmirdən sonra “Nizami Gəncəvi” metro stansiyası açıldı. Kimin, necə və nə üçün onu bərpa etdiyni biz öyrəndik və eyni zamanda 40 ildir stansiyanı bəzəyən mozaikalar üzrə bələdçi tərtib etdik. Onlarda nəyin təsvir edildiyini bilirsinizmi?
12-ci əsr şairi və mütəfəkkirinin adını daşıyan “Nizami Gəncəvi” metro stansiyası yeni 1977-ci il ərəfəsində (31 dekabr 1976) açılıb. O vaxtdan bəri təxminən 40 il keçib, amma kiçik texniki işlər xaricində heç bir zaman böyük təmir işləri aparılmayıb. 2016-cı ilədək metro rəhbərliyi stansiyanı təmir üçün bağlamamaqla, onun içərisində ən qiymətli şeyi on səkkizində Nizaminin "Xəmsə" adı altında birləşən beş poemasından səhnələrin təsvir edildiyi ("Sirlər Xəzinəsi", " Xosrov və Şirin "," Leyli və Məcnun ", "Yeddi gözəl "," İskəndərnamə") 19 mozaikanı bərpa etmək qərarına gəldilər. Bir il sonra, 2017-ci ilin oktyabrında stansiya bərpa edildikdən sonra açıldı.
Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" qəhrəmanlarına həsr olunmuş rəsmləri keçən əsrin 70-ci illərində SSRİ xalq artisti Mikayıl Abdullayev işləmişdi. Sonra Leninqradda mozaika panelləri yaradılıb, Bakıya gətirilib, quraşdırılmışdı. O vaxtdan bəri heç kim mozaikanı bərpa etməyə cəsarət etmirdi, metro işçiləri isə diqqətlə ondan düşmüş parçaları yığırdılar.
"Nizami stansiyası çətin hidrogeoloji şəraitdə tikilib və aqressiv sular ilə əhatə olunur. Bu dərin yatım stansiyasıdır. Bu illər ərzində dəmir strukturlar, o cümlədən mozaikanı divarlara birləşdirənlər korroziyaya uğramışdır. Ona görə də onlar əvəz edilmişdir. Həmçinin tavan və divarların mərmər örtüyü də tamamilə yenilənmişdir. Platformalarda və onların altında təmir işləri aparılmışdır. Ventilyasiya sistemi təkmilləşdirilmişdir. Təmir mərhələlərlə həyata keçirildiyindən, stansiyanın Bakı Metropoliteni sərnişinləri üçün bağlanmaması mümkün olmuşdur” - Bakı Metropoliteninin mətbuat xidmətinin rəhbəri Nəsimi Paşayev deyir.
“Nizami” metro stansiyasının restovratarları, Mikayıl Abdullayevin tələbələri, indi Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü Zöhrab Cabbarov və onun qardaşı, keramika üzrə mütəxəssis Elçin Cabbarov olmuşdur.
Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü Zöhrab Cabbarov
İlk dəfə metroda atamla birlikdə olmuşam və bu məhz "Nizami" metro stansiyası idi. Biz yaxınlıqda yaşayırdıq və atam xüsusi olaraq bu gözəl mozaikaları göstərmək üçün məni metroya aparmışdı. Mən bir gün bu gözəlliyi bərpa edəcəyimi təsəvvür belə edə bilməzdim. Daha sonra Mikail Abdullayevdən dərs aldım, amma hətta onda belə taleyimin necə gətircəyini bilməzdim. Əks halda, ona daha çox sual verərdim (gülür).
Restavrasiyaya başladığımızda, mozaikaların necə bərkidildiyi haqqında heç bir şey bilmirdik. Hər birinin 8 hissədən ibarət olduğu ortaya çıxdı. Bunu yalnız ilk mozaikanı divardan çıxartdıqdan sonar öyrəndik. Təəssüf ki, Sovet dövründən heç bir çertyoj qalmamışdır.
Restavrasiya çox çətin idi. Birinci mərhələdə, dəmir-beton panel divardan uzaqlaşdırılır ki, paslı metal konstruksiyalar yenilənə bilsin. Divar hərtərəfli möhkəmləndirildikdən sonra, rəsm olan dəmir-beton lövhə yerinə qaytarıla bilər və artıq orada mozaika üzərində işləmək mümkündür.
Bu çox çətin bir işdir, amma biz onu mümkün qədər daha sürətli bitirməyə çalışdıq. Axı, metro stansiyası bərpa üçün bağlanmamışdı. Bizi sadəcə əsas dəhlizdən, arxasında insanların öz işləri ilə əlaqəli getməyə davam etdikləri, yüngül divarlarla ayrımışdılar.
Amma indi biz əminik ki, bərpa olunan mozaika bir əsrdən az olmayaraq qalacaq. Mozaikanın altındakı divarlar suya davamlı materiallarla örtülmüşdür və mozaika nəmə, çatlamağa qarşı xüsusi qarışıqlar ilə qorunur.
Bu mozaikalar qiymətsizdir. Avropada onların hər biri bir milyon dollardan az qiymətə almaz. Bizdə isə insanlar hər gün bu sənət əsərlərinin önündən keçirlər.
Elçin Cabbarov, keramika üzrə mütəxəssis
Mozaikaya əlavə etdiyimiz hər bir yeni keramika hissəciyi üçün rəngləri diqqətlə seçmək məcburiyyətində idik. Çox böyük zəhmət tələb edən iş idi. Hər hissəciyi tikmək üçün hətta bor maşını ilə işləmək məcburiyyətində qalırdıq. Bir mozaikada parçaların sayı 5000-dən 8000-ə qədərdir.
Bundan əlavə, rənglə yanaşı, keramikanın oturması üçün düzgün dərinliyi seçmək vacibdir. Rəsmin dərinliyi, rəng oyunu bundan asılıdır. Bizdən soruşulur: niyə mozaikanın parçaları eyni səviyyədə deyil? Beləki keramika sənəti məhz elə budur: lazım olan rəsmi almaq üçün bu və ya digər parçaları hansı dərinliyə qoymaq lazım olduğunu düzgün tapmaq.
Siz "Fitnə" mozaikasına baxın. Yenidən qurmağa başladığımız zaman, qızın niyə belə çirkin təsvir edildiyəyinə mat qalmışdıq. Nəticədə məlum oldu ki, hər şey zədələnmiş hissələrə görə idi. Bərpa işlərini başa çatdırdıq və təəccübləndik - həqiqətən gözəldir (gülür). İndi bu mənim ən sevdiyim rəsmdir.
Bizim əsas vəzifəmiz bu mozaikaların unikallığını qoruyub saxlamaq idi. Biz rəsmlərdə bir şey dəyişdirmək istəmirdik, onları ilkin gözəlliklərində bərpa etmək istəyirdik və buna nail ola bildik.
Biz isə bütün mozaikaların təsvirlərini bir araya topladıq və onlardan hər birinin üzərində nəyin təsvir olunduğunu araşdırdıq.
Xəmsənin mozaik təsvirlərinin fotoları Metropoliten rəhbərliyi tərəfindən hazırlanmış 2018-ci il təqvimində yerləşdiriləcəkdir.
