ÇÖPÇÜ KİMDİR? 

Çöpçü - əsas işi insanların, xüsusən də, 5 yaşına qədər uşaqların boğazında ilişib qalmış qida qalıqlarını və ya ehtiyatsızlıqdan udulan yad cismi - çöpü üfürüb çıxarmaq olan, Azərbaycanda xalq təbibi mərtəbəsinə yüksəldilmiş qadındır. Çöpçü adı da elə buradan götürülüb. İlk çöpçünün kim olduğunu biz öyrənə bilmədik. Hamı dədə-babaya istinad gətirirdi.

Çöpçü xidməti azərbaycanın qədim ənənələrindən biridir. Çöpün üfürülməsi qeyri-intizamlı üsulla baş verir: Əvvəlcə çöpçü "qurbanların" boğazını masaj edir, sonra isə güc ilə burnuna üfürür. Elə həmin vaxt "xəstənin" ağzından müxtəlif əşyalar çıxmağa başlayırlar. Çox vaxt elə miqdarda çıxır ki, əgər çöpçü dayandırılmasa sanki 5 yaşlı uşağın boğazından Qaqarin özü "Getdik” deyə qışqıraraq düşəcək və əlini yelləcək.

Biz çöpçüyə getmiş insanların ifadələrini, həkimlərin şərhlərini və hətta cəsarətli sınağa da qərar verdik: “çöpün üfürülməsi” üçün çöpçünü ziyarət etdik. 

Bəs onlar bunu necə edirlər?

Bacardığımız qədər uzatdığımız cəsarətli eksperimentimizin vaxtı çatdı. Budur, biz Yasamal rayonunda qayğıkeş sosial şəbəkə şərhçilərinin göndərdikləri "Kaktus" restoranının qarşısındayıq.

Mağazanın yanında dayanır və satıcıya müraciət edirik:

- Çöpçü burada harda yaşayır?

- Sola, ikinci podyez və yataqxana üçüncü mərtəbəyə. Namiq (*10 yaşlı uşağa müraciətlə *), yolu göstər.

Həmin an çöpçünün qapısından qucağında körpə bir qadın sıçradı. Çöpçü bizə baxdı və qısaca dedi:

- Uşağı gətirin.

Mən çaşqın pıçıldadım:

- Uşaq yoxdur ... Mən öz boğazımda nəsə qalıb, nəfəs ala bilmirəm.

- Nə qalıb?

- Bilmirəm ...

O, qapıda bir stulu göstərərək "Otur," dedi və otağa getdi.

Bir neçə dəqiqə sonra döndü. Mən onu diqqətlə süzdüm, çünki məni xəbərdar etmişdilər ki, fırıldaqçılar üfürdüklərini əllərinin içində gizlədirlər. Amma yox “çöpçünün” əynində geniş bretelkalı və cibsiz ev sarafanı var idi. Çöpçü boğazımı var gücü ilə masaj etməyə başladı. Boğulurdum kimi bir hiss var idi və mən ölümümdən əvvəl çöpçüyə inanmağa qərar verdim, çünki masaj həqiqətən professional idi. Və sonra o ... ağzımı açmağı əmr etdi, üzünü mənim üzümə yaxınlaşdırıb burnuma üfürdü.

Dərhal da səs eşidildi, sanki albalı tumu döşəməyə düşdü və diyirləndi. Yeri gəlmişkən, biz bu tumu sonra tapa bilmədik. Mən həyəcanla başa düşməyə çalışırdım ki, çəyirdək mənim qırtlağımdan mən hiss etmədən necə keçə bilərdi. Çöpçünün əlində tutuduğu salfetkaya bişmiş toyuq parçası düşdü... Burada artıq fırıldaqçılığa şübhə ola bilməzdi, çünki:

• Mənim qaynadılmış toyuqdan zəhləm gedir.
• Mən nadir hallarda ət yeyirəm və axırıncı dəfə toyuqdan ləvəngini “həkimin” yanına gəlməmişdən bir həftə əvvəl yemişdim.
• Toyuq tamamilə təzə görünürdü, indicə çeynənilmişdi.
• Mənim ağzımda nə sevmədiyim bişmiş toyuq dadı  nə də onun mikroskopik bir tikəsi də yox idi.

Və ən əsası: həm mən, həm mənimlə gələn cavan oğlan çöpçünün ağzından çıxan parçanın səsini aydın eşitdik. Belə səs, dodaqların truba kimi qoyulması zamanı içindən nəsə keçəndə olur. Davamında daha çoxdur: “çöpçü” ağzından tamamilə qaralmamış, çürüməmiş alma parçası və çeynənmiş quru çörək çıxartdı. Xoşbəxtlikdən mən almanı da o qədər çox sevmirəm və baş verənlərdən bir neçə gün öncə yemişdim. Lakin bunlar heç turşumamışdılar da! Sirr sadə imiş və mən indi sadəcə bu oyunun bitməsini gözləyirdim çünki, çöpçüdən gələn iy heç də ürəkacan deyildi. Qayğıkeş valideyinləri tərəfindən bu prosedurdan keçməyə məcbur edilən uşaqlara səmimi yazığım gəldi. 

Və pərdələr bağlanmamışdan qabaq çöpçü bizə mənim “möcüzəli sağalmamın” qiymətinin 30 manat olduğunu dedi. Mənim çaşqın baxışımı görüb “Uşaqlardan 10 manat alıram” dedi. Qısası çöpçünün sirrini öyrənmək üçün cuzdanın ağzını açmalı oldum.

HƏKİMLƏRİN RƏYLƏRİ: 

 Səid Allahverdiyev, LOR-həkim, tibb üzrə f.e.d.

İnsanın burun-udlaq hissəsində qidanın ilişib qalması yeni xəbər deyil. Qida orada həqiqətən ilişib qala bilər. Bəli, bəzən ilişib qalmış qida səbəbindən temperatur qalxa bilər. Bu daha çox uşaqlarda olur. Amma əksər hallarda bu qida bir müddət sonra sərbəst qida borusuna  keçir və ya nekrozlaşır və temperatur normallaşır. LOR'lar tez-tez bənzər problemi olan xəstələri qəbul edir və steril tibbi vasitələrin köməyi ilə burun və boğazdan parçaları çıxarırlar.

Prinsipcə, havanın təzyiqi hesabına onları burundan üfürmək də olar. Çöpçü də məhz bunu edir. Birmənalı şəkildə deyə bilmərəm ki, bütün çöpçülər - şarlatanlardır. Onların işinin də səhv olduğunu söyləyə bilmərəm. Onların arasında həqiqətən də kömək edə bilənlər var. Ancaq valideynlər uşağı çöpçüyə apararkən onun hansı təhlükəyə məruz qaldığını düşünməlidirlər. Bəlkə onda vərəmin açıq forması var? Bu "peşə"nin spesifikliyini nəzərə alsaq mümkündür, belə ki, çöpçüdə gün ərzində 10-20 uşaq olur.

O ki deyirlər 5 yaşadək uşaqlarda çöp ilişib qalır, sonra isə keçir - əfsanədir. Uşaqlar sadəcə, yeməyi ehtiyatla yemirlər, buna görə də onlarda tez-tez ilişir. Hə, əlbəttə, şarlatan-çöpçülərə olmayan çöpü uşaqda "çıxarmaq" daha asanddır nəinki böyükdə. O ki, çöpçü böyük mükafat qarşılığında "çöp yerini bağlamağı" vəd edir, - bu da mifdir. Bu sadəcə fizioloji olaraq mümkün deyil.

Maraqlısı odur ki, digər xalqlarda "çöpçü" anlayışı yoxdur. Fiziologiyamız birdir - onlarda da, "ciblər" adlanan "yerlər" var ki, orada yemək ilişib qala bilər. Lakin onlar həkimlərin xidmətindən istifadə edir və uşaqlarını riskə məruz qoymurlar. Bəzən biz xəstələrin qırtlağından selikli qişaya batan və çöpçünün çıxarmağa qadir olmadığı balıq və ya toyuq sümükləri çıxardırıq. Uşaqlarda dar burun yollarında ilişib qalan xarici cisimləri də ətrafdakı toxumaların zədələnməməsi üçün yalnız endoskopun köməyi ilə çıxarmaq lazımdır. Çöpçü belə hallarda yalnız ziyan vura bilər, nəticələrinə isə uşaq qatlanmalı olacaqdır. Mən insanlara özlərini və uşaqlarını riskə məruz qoymamalarını məsləhət görürəm.

 

Nərgiz Həsənli, LOR-həkim, Medilux klinikası

Tək uşaqlarda deyil, həm də böyüklərdə qırtlaqda yemək tikələri ilişib qala, boğazda ağırlıq hissi yarada bilər. Məsələn, bu, xroniki tonzillitlər zamanı tez-tez olur. Olur ki, danışıq zamanı eyni vaxtda qida qəbul edərkən yemək burun-udlağa düşür. Bu, nəfəs alma zamanı, yumşaq damağın zəif əzələ divarının olması və s. ola bilər.

AMMA! Çöpçünün sözlərinə görə, qırtlağda daim qida yığışan heç bir "cib" yoxdur. Bəzi çöpçülərin vəd etdikləri kimi onu "bağlamaq" mümkün deyil və uşaq 5 yaşa çatdıqdan sonra o yox olmur. Bəli, uşaqlarda burun-udlaq və ümumiyyətlə, boğazın anatomiyası böyüklərdən bir qədər fərqlənir. Yaşlaşdıqca o bir az dəyişilir, sanki uzanır. Uşaq yaşlarında adenoidlər aktualdırlar. Lakin tibb heç bir "cib", "kisəcikləri" və başqalarını tanımır.

Bir çox valideynlər deyirlər: "Niyə uşağa zorla dərman verək? Yaxşısı mən çöpçünün yanına gedim və bir saniyədə o daha yaxşı olacaq". Əgər sizin bəxtiniz gətirəcəksə fırıldaqçı olmayan çöpçüyə rast gələcəksiznizsə (onların 99% -i isə - şarlatanlardır) o, əlbəttə, çöp çıxara biləcək. Ancaq bir uşağa hansı infeksiyanı ötürə bilər? Mən qapısında növbələr olan çöpçüdə vərəm aşkar edilməsi halını bilirəm. Təsəvvür edirsinizmi, nə qədər insan, xüsusən də uşaqlar, ondan vərəmin açıq formasına yoluxub?

Siz və ya uşağınızın burun-udlağında bir şeyin ilişib qalmasına dair ilk şübhədə həkimdə müayinə olunmaq və niyə belə olmasının  səbəblərini araşdırmaq lazımdır.

Əgər sadəcə mexaniki hərəkətlər (yemək zamanı danışıq, ehtiyatsız nəfəs alma, uşaq marağı) üzündən, onda peşəkar LOR-həkim "çöpü" sadəcə çıxaracaq. Əgər səbəb - xəstəlikdirsə, onda müalicə kursu keçmək lazım olacaq.

Və ya ayda bir dəfədən az olmayaraq çöpçüyə getmək. Adətən fırıldaqçılar və şarlatanlar məhz belə öz qurbanlarını daimi "çöpə" "oturdurlar". Əslində, bu, qəsdən törədilmiş, müalicəsi lazım olan, boğaz xəstəliyidir.

Natalya Panova (Moskva), yüksək səviyyəli həkim, LOR-krioloq

Mən çox uzun illər öz sahəmdə işləyirəm, amma xalq təbabətinin bu şəkil haqqında heç vaxt eşitməmişəm. Bu, bir sayıqlamadır.

Uşaqların həqiqətən burun keçidləri dardır, onlarda yad əşya (yemək və ya nəsə başqa bir şey) qala bilər. Amma onları mütləq mütəxəssisin çıxarması lazımdır. Heç bir halda burnundan bir şey üfürmək olmaz - əşya aşağı tənəffüs yollarına düşə bilər və uşaq sadəcə boğular. Hələ onu demirəm ki, bu antisanitariyadır, uşaq da infeksiyaya yoluxma riskinə məruz qalır! Yalnız mütəxəssislər! Digər halda ziyan çox böyük olar.

BAKI TƏCRÜBƏSİNİN NƏTİCƏLƏRİ

Beləliklə, aydınlaşdırdıq ki, çöpçü xalq təbabəti nümayəndəsi kimi,  mövcud olma hüququ var. AMMA:

1. Onların çoxu yalançılardır.

 2. Hətta "peşəkar" vicdanlı çöpçü belə "xəstələrin" müxtəlif infeksiyalara (bayağı qripdən başlayaraq vərəmə qədər) yoluxma riski ilə üz-üzə qoyur, çünki peşəsinə görə risk zonasına, eləcə də tənəffüs yollarının zədələnməsi riskinə daxildir.

SÖN SÖZ

Bəzi "çöpçülərin" evləri belə görünür: 

Afət adlı çöpçünün özü haqqında bizə bir az danışmağa razı olduğu daha bir ev: