Son zamanlarda uşağın övladlığa götürülməsi kimi mürəkkəb və uzun bir proses asanlaşıb: indi bu sahədə DOST agentliyi fəaliyyət göstərir. URBAN DOST Mərkəzinə müraciət edib və qəyyum olmaq üçün hansı mərhələlərdən keçmək lazım olduğunu öyrənib.

Hal-hazırda övladlığa götürməklə bağlı ərizəni ya mərkəzlərdən birinə müraciət etməklə, ya da elektron şəkildə təqdim etmək olar. Onlayn sistemdə anket doldurmalı və uşaq övladlığa götürmək hüququnuz olub olmadığını öyrənməlisiniz. Cinsiniz, yaşınız, ailə vəziyyətiniz, mənzil şəraitiniz (kvadrat metrlərin sayı), aylıq əmək haqqınız, uşaqların sayı, sağlamlığınızın vəziyyəti göstərilməlidir, həmçinin valideynlik hüququndan məhrum olub-olmamağınız da bildirilməlidir. Övladlığa götürən şəxslə bir yerdə yaşayan bütün ailə üzvləri notarius tərəfindən təsdiqlənmiş yazılı razılığını verməlidir.

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinə əsasən ağağıdakı şəxslərin övladlığa götürmək hüququ yoxdur (maddə 118.1):

• əmək qabiliyyəti olmayan şəxslər;
• məhdud əmək qabiliyyətli şəxslər;
• valideynlik hüququndan məhrum olan valideynlər;
• qəyyum vəzifəsindən azad edilmiş vətəndaşlar;
• məhkum olunmuş vətəndaşlar;
• sağlamlıqları ilə əlaqədar uşağa lazımi qayğını göstərə bilməyən şəxslər.

Həmçinin qəyyum ola biləcək şəxsin yaşı və ailə vəziyyəti də əhəmiyyətli rol oynayır. Belə ki, evli qəyyum üçün minimum yaş həddi 25, evli olmayan üçünsə minimum yaş həddi 30 təyin olunur.

Maddə 121. Övladlığa götürülmüş uşaqla onu övladlığa götürən şəxs arasındakı yaş fərqi

121.1. Övladlığa götürən şəxs evli deyilsə, övladlığa götürdüyü uşaqla onun arasındakı yaş fərqi ən azı 16 olmalıdır. Məhkəmə tərəfindən üzrlü hesab edilən bir səbəb varsa, yaş fərqi azaldıla bilər.

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsi

Sistem övladlığa götürmə hüququnuzun olduğunu təsdiqləyərsə, aşağıdakı mərhələyə, yəni sosial işçilərlə birbaşa təmas mərhələsinə keçə bilərsiniz. Birincisi, övladlığa götürən şəxs müsahibədən keçməli və nə üçün uşaq övladlığa götürmək istədiyini izah etməlidir. İkincisi, sosial işçilər qəyyumun yaşayış şəraitinin övladlığa götürmə üçün uyğun olub-olmadığını yoxlayır və hər iki tərəfin imzalamalı olduğu akt tərtib edirlər.

Növbəti mərhələ həftədə üç saatdan çox olmayan təlimlər mərhələisidir. Bu təlimlər çərçivəsində uşaqla ünsiyyət qurma prosesində rastlaşa biləcəyiniz psixoloji məqamlar və çətinliklər müzakirə olunur. Təlimlər başa çatdıqdan sonra övladlığa götürəcək şəxs imtahan verir və qiymətləndirilir.

Bundan sonra uşaq seçimi mərhələsi gəlir: övladlığa götürən şəxsin də, övladlığa götürülən uşağın da cins, yaş və dillə bağlı istəkləri nəzərə alınır. Seçim elektron şəkildə də həyata keçirilə bilər: anket doldurursunuz, sistem isə istədiyiniz uşağı övladlığa götürə bilib-bilməyəcəyiniz haqqında məlumat verir. 

Bütün xüsusiyyətlər üst-üstə düşürsə, neytral ərazidə görüş vaxtı gəlir. Qəyyumla uşağın təması (həftədə 40 saatdan çox olmayaraq) yaranan münasibəti qiymətləndirən sosial işçilərin nəzarəti altında baş verir.

Növbəti mərhələ – ilkin yerləşdirmə mərhələsidir. Bütün sınaqlardan müvəffəqiyyətlə keçən qəyyum uşağı üç ay müddətinə öz evinə aparır. Burada da sosial işçilər tərəfindən müşahidə aparılır: birinci həftə ərzində onlar ailəyə üç, daha sonrakı həftələrin hər birində isə bir dəfə baş çəkir.

Uşağın uyğunlaşması yaxşı keçdiyi halda, bütün lazımi sənədlər məhkəməyə göndərilir.

Maddə 118. Övladlığa götürmə qaydası

118.1. Övladlığa götürmə uşağı övladlığa götürmək istəyən şəxsin (şəxslərin) verdiyi ərizə əsasında məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir. Məhkəmədə övladlığa götürmə barədə işə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının iştirakı ilə mülki prosessual qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş xüsusi icraat qaydasında baxılır. 

Valideyn hüquqları qüvvəyə mindikdə yeni ata və ya ana uşağın adını və soyadını, doğum yerini və tarixini dəyişdirə bilər. Unutmaq lazım deyil ki, övladlığa götürülmüş uşaq 16 yaşınadək rübdə bir dəfə onun vəziyyətini, yaşayış şəraitini və qohumlarla münasibətini yoxlayacaq sosial işçilərin nəzarəti altında olacaq.

Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 132-ci maddəsinə əsasən valideynlərin uşağı övladlığa götürməsi aşağıdakı hallarda ləğv edilə bilər:

• vəzifələrini yerinə yetirmir;
• valideyn hüquqlarından sui istifadə edir;
• uşağa şiddət tətbiq edir;
• xroniki əyyaş və ya narkomandır.

Ləğv etmək üçün, həmçinin uşağın öz istəyi də kifayətdir.