Arxeologiya – bizə insanların 1000 il əvvəl, yəni qədim dövrdə necə yaşadığını göstərən elmdir. Biz Azərbaycanda aşkar edilmiş yeddi maraqlı arxeoloji tapıntı haqqında məlumat əldə etdik. Bu tapıntıların sonuncusu bir neçə gün əvvəl aşkar edilmişdir!
1. Azıx qadını
1960-cı ildə yerli ovçular alimlərə daxilində böyük arxeoloji əhəmiyyətə malik olması müəyyən olunan çoxlu sayda artefakt gizlədən bir neçə mağara göstəriblər. Bu tapıntıların arasında qədim ocaqlar, primitiv alaçıqlar, ibtidai iş alətləri, pələng və mağara ayılarının sümükləri vardı. Lakin ən mühüm tapıntı burada 250 min il əvvəl yaşamış gənc qadının qalıqları idi. Bu Azıx qadınının qohumları buz dövrünədək bu mağarada yaşamış, sonra isə onlar bu yerləri tərk edib, daha isti məkan axtarmağa məcbur olublar. Arxeoloqlar əjdadlarımızın incəsənətə maraq göstərməsi qənaətinə gəliblər. Belə ki, mağaranın bir küncündə onlar azıxantropların ibadət etdiyi cızılmış ayı kəllələri tapıblar. Bu üsulla Azıx mağarasının qədim sakinləri öz ibadət obyektlərini bəzəyirdi. Azıx qadınının yaxınlığında tapılmış mağara ayısının qalıqları Avropada ən qədimlərdən sayılır.
Azıx mağarasında aşkar edilmiş tapıntılar Azərbaycan Tarix Muzeyində saxlanılır.
2. Kiş kəndindəki nəhənglər
Norveçlinin fərziyyələrinin sizin üçün inandırıcı olub-olmadığına dair qərar vermək isə sizin özünüzə həvalə olunur.
3. Qəbələdə qədim şəhər
Qədim dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olan Qəbələ şəhəri Kabalaka (Kabala) adlanırdı. XV əsrədək o, böyük ticarət mərkəzi statusunu daşıyır və sonra Səfəvilər tərəfindən məhv edilir. Arxeoloqları heyrətləndirməkdə davam edən qədim Kabala şəhərinin dağıntıları indiki Qəbələ yaxınlığında yerləşir. Tapılan artefaktlar eramızın əvvəlindən şəhərin dağıdılmasınadək geniş bir dövrü əhatə edir: burada əntiq dövrün keramikasını da, ərəb sikkələrini də, Orta Əsr sonunun borularını da görmək olar. Qədim şəhərdə qazıntılar XIX əsrin sonundan aparılır, 1906-cı ildə isə burada alban dilində yazılmış altı sətirdən ibarət yazı tapılmışdır. Təəssüf ki, sonradan bu yazı Peterburqa aparılmış və orada yoxa çıxmışdır. 2008-ci ildə isə daha uzunmüddətli qazıntılar aparılmışdır: tapılan sikkələr və saxsı qablar qədim Abaniyalıların İran və hətta Çinlə apardığı ticarət haqqında çoxlu məlumat verdi.
Qədim Kabalanın qalıqları Çuxur-Qəbələ kəndinin yaxınlığındadır: qala divarları sayəsində onları asanlıqla görmək olar. Qəbələ Arxeoloji Mərkəzinin sərgi salonları və labaratoriyalarında qədim Kabala sakinlərinin həyat tərzi haqqında daha çox məlumat almaq və elm adamlarının işi ilə tanış olmaq olar.
4. Şəmkirdə saray
Qədim Şəmkir şəhərinin ərazisində on il ərzində genişmiqyaslı qazıntılar aparılmışdır, lakin qədim yaşayış məntəqəsinin yalnız beşdə bir hissəsi tədqiq edilmişdir. Burada çiçəklənən şəhərləri məhv etməyi sevən monqolların dağıdıcı basqınlarından sağ çıxan bir qala qum və palçıqdan təmizlənmişdir. Lakin qazıntılar zamanı aşkar edilmiş ən qiymətli tapıntı Əhəmənilər sülaləsinə aid edilən saray olmuşdur. Eramızdan əvvəl 550-330-cı illərdə Qaracəmirli kəndinin yaxınlığında tikilmiş bu saray kompleksinin möhtəşəmliyi heyran edir: onun daxilində 100 sütunun (28-i aşkar edilib), 8 metr uzunluğunda əsas girişin, qəbul zalının (675 kvadrat metr), dəhlizlərin və yaşayış sahələrinin (otaqların) mövcud olması təxmin edilir. Bu dəbdəbəli iqamətgahda yaşayanlar onu Əhəmənilər İmperiyasının süqutundan sonra əşyaları ilə birlikdə tərk etmişlər. Belə ki, arxeoloqlar sarayın tamamilə boş olduğunu söyləyir. Daha sonra bu sarayda yerli hökmdarlar yaşayıblar, lakin artıq eramızdan əvvəl II əsrdə o, yenidən tərk olunub.
5. Naxçıvanda yeddi kurqan
Kurqanlar – arxeoloq üçün əsl xəzinədir. Qədim insanlar insanın ölümündən sonra ona məxsus hər şeyi özü ilə aparmasına inanırdılar. Buna görə onlar mərhumun məzarına sonrakı həyatda ona fayda verə biləcək əşyalar qoyurdu. Əjdadlarımızın yaşayış tərzinin bir çox amili məhz kurqanlar sayəsinə öyrənilir. Naxçıvandakı Plovdağ abidələri kompleksində aparılan qazıntılar zamanı eramızdan əvvəl III minilliyin sonuna aid ediən yeddi qədim kurqan tədqiq edilmişdir. Məlum oldu ki, bu ərazidə yaşayan qədim insanlar rəngli qab və silahlardan istifadə etməyi çox seviblər. Belə ki, burada monoxrom və polixrom rəsmli unikal qablar, eləcə də sümük və muncuqla bəzədilmiş oxluq tapılıb.
Cənubi Qafqazda ilk dəfə Qızılqası yaşayış məskənində Orta Tunc dövrünə aid bir qala divarının qalıqları aşkar edilmişdir.
6. Bakıda Orta Əsrlərin yeraltı hamamı
Məlum olub ki, İçərişəhərdə hələ də gizli məkanlar var. Qoşa Qala qapısının solunda yerləşən Bakı xan sarayı uzun müddət yarısökülü vəziyyətdə qalmışdır. Əvvəllər burada yaşıl bağlı (Bakıda yeganə) və beş qapalı həyətli bir saray var idi. Daha sonra burada hərbi komendantlıq yerləşdi. XX əsrin əvvəlində burada aparılan bərpa işləri arzuolunan nəticəni vermədi: sarayı bərpa etmək əvəzinə, onun sağ tərəfini tamamilə dağıtdılar. 2018-ci ildə saray ərazisində bərpa işləri yenidən başlandı. Onların gedişi zamanı 14-15-ci əsrlərə aid edilən yeraltı hamam aşkar edildi. Hamamın işıqlandırılması üçün onun günbəzi yer səthinə bərabər, hamamın daxilində lazımi temperatur rejimini qorumaq üçünsə onu yerin altında “gizlətmişdilər”.
Hamamlar Bakının mühüm atributlarından idi. Karvanlar şəhərə daxil olduqda tacirlər, ilk növbədə gömrük məntəqələrinə və hamamlara üz tuturdu, əks halda onlar şəhərin qapısından kənarda qala bilərdi. Hamamda uzun yoldan dincəlmək və hətta partntyorlarla işguzar danışıq aparmaq olardı.
7. Yardımlıda heyvanlar
Yardımlı rayonunun Komana otlağında qazıntılar hal-hazırda da aparılır. Burada tapılan kurqanın 5000-illik tarixi var. Dəfn olunanın qayğıkeş qohumları onun məzarına məişət əşyalarını və heyvan cəsədlərini qoyublar (ac qalmaması üçün).
\
Dəfn edilmiş insanın cinsini və yaşını öyrənmək üçün arxeoloqlar onun Erkən Tunc dövrünə aid edilən qalıqlarını tədqiqata göndərməyi düşünür. Görəsən Yardımlı bizdən daha nəyi gizlədir?
