Əksər dişləm patologiyaları artıq erkən yaşda, ilk süd dişlərin çıxması zamanı formalaşmağa başlayır. Müxtəlif göstəricilərə görə 50-80% uşaqlarda erkən yaş dövrlərində ortodont müayinəsi mütləqdir. Buna səbəb yalnız irsi meyllik deyil, həmçinin pis vərdiş və yalnış uşaq diqalandırılması da səbəb ola bilər. Təəssüflər olsun ki, bu cür patologiyalara valideynlər lazımı qədər əhəmiyyət vermirlər. Hətta eləhallar olur ki, valideynlər uşaqda meydana çıxan ortodontik problemlərə belə laqeyd olub, diş əyriliklərini azmahiyyətli bilib, ciddi sağlamlıq problemi hesab etmirlər. Əslində isə dişləm patologiyası kariesin əmələ gəlməsinə, onun ağır forması kimi, damaq xəstəlikıərinə və dişlərin erkən itirilməsinə səbəb ola bilər. Həmçinin gicgah-çənə oynağı problemlərinə, qüsurlu tələffüzə və tez-tez rast olunan sifətin estetik formasına təsir göstərərək uşaq kollektivində sosial adaptasiyaya əks təsir göstərə bilən amillərdən birinə Təəssüflə qeyd edilməlidir ki, yaş artdıqca dişləm patologiyası daha da ağırlaşır və bahalı, uzunmüddətli ortodontik müalicə ehtimalını yüksəldir. Belə halda diş çəkilməsi qaçılmaz olur və bəzi hallarda isə hətta cərrahi müdaxilə tələb Erkən ortodontik müalicə isə stabil nəticələr əldə etməyə şərait yaratmaqla həm uzunmüddətli müalicədən yan keçməyə, həm də müalicənin daha ucuz başa gəlməsinə səbəb olar.
Erkən müalicənin əsas istiqamətləri – pis vərdişlərin qarşısını alınması və uşaq orqanizminin diş-çənə sistemi problemlərindən azad olmağa köməklikdir. Sorma refleksi – uşaq əmizdirilməsi üçün əsasdır. Eyni zamanda bu barmaq və əmzik sormaya da meyillik yaradır. Süd dişlərin çıxması ilə, çeynəmə refleksi tədricən sorma refleksini üstələyir. Lakin, uşaqın sormaya psixoloji ehtiyyacı məktəb yaşına kimi davam edə bilər. Təəssüf ki, uşaq böyüdükcə pis vərdişlər daha da sabitləşir, və onlardan imtina daha çətinləşir.
Pis vərdişlərlə mübarizədə vestibulyar plastinkalar əhəmiyyətli olub, barmaq və əmzik sorma, dodaq dişləmə, dişlərarası dil salma kimi pis vərdişlərdən yaxa qurtarmağa, düzgün tənəffüsə və udqunmağa köməklik göstərər . Həmçinin vestibulyar plastinkalar dilin qıcıqlandırmaqla, tələffüz korreksiyasına yardımçı. Ortodontun göstərişi ilə plastinkaları individual və ya standart olanlar arasından seçilir. Vestibulyar plastinkalar dodaqların və yanaqların yumşaq toxumalarını aralamaqla çənənin düzgün inkişafına şərait yaradır. Eyni zamanda onların konstruktiv elementləri dil və ağız əzələlərinin funksiyasını inkişaf etdirir və aşağı çənənin vəziyyətini nizamlayır. Bu plastinkaları daimi taxmağa ehtiyyac yoxdur. Adətən bunları gecə yatarkən və axşam saatlarında ev şəraitində istifadə edirlər.
Təqribən 6 yaşdan süd dişlərinin daimi dişlərlə əvəz olunması başlanır. Bu müddət keçici dişləm müddəti adlandırılır. Çənələrin aktiv inkişafı davam edir və əgər dişləmdə qüsur varsa, o zaman, həmin anomaliyanı aradan qaldırmaq və çənələrin düzgün inkişafına imkan yaratmaq olur. Bu yaşda ortodontik aparatları profilaktika məqsədi ilə də istifadə oluna bilər. Bu müddət çıxan plastin və funksional aparatlardan, miofunksional treynerlərdən və elastopozisionerlərdən istifadə üçün məqsədyönlüdür. Uğurlu əticə almaq üçün valideynlər aparatların taxma müddətinə fikir verməlidirlər. Həkim tövsiyyələrinin vaxtında yerinə yetirilməməsi dişləmin daha da kəskinləşməsi ilə nəticələnə bilər.
Daha çox tanınan və istifadə olunan – çıxan plastin aparatları (danışıqda plastinka adlandırılır) hesab edilir. Plastinkalar bazisdən (plastik bünövrə) ibarət olub, dişlər üzərində klamer vasitəsilə qalır. Müalicəvi effekt xüsusi vint və yaylar vasitəsilə əldə olunur. Belə aparatlar istifadə olunan elementlərdən aslı olaraq çənənin ölçülərini (uzunluğu,genişliyi) və ayrı- ayrılıqda dişlərin yerini dəyişə bilər. Funksional aparatlar mürəkkəb mexaniki konstruksiyalar olub, çənələrin müəyyən bir vəziyyətini fiksə edirlər. Bunlar plastin aparatlar kimi pasientin ağız aparatının individual ölçüləri əsasında hazırlanır. Bu cür aparatlar çənənin inkişafını aktivasiya etmək üçün və ya əksinə deaktivasiyasını dayandırmaq üçün müəyyən olunmuşlar. Onlar çeynəmə və mimiki əzələlərin normalaşdırılmasına şərait yaradır.
Funksional aparat vasitəsilə dişlərin bir-birinə nisbətini, oynaqların başlıqlaını və gicgah-çənə oynağın çuxurunu dəyişmək olar. Bu da öz növbəsində sifətin formasına təsir göstərə bilər. Hazırda müxtəlif funksional apratlar mövcuddur. Məsələn, Frenkel funksiyanının tənzimləyicisi, Anderson-Qoypl aktivatoru və ya Klammt aktivatoru.
Miofunksional treynerlər (elastopozisionerlər) – müasir ortodontik aparatlar olub, adətən gecə taxma vasitəsilə müvafiq nəticə almaq üçün yararlıdırlar (gün ərzində 1-4 saat). Onların adları istehsalçıdan aslı olaraq, treyner, LM-aktivator, miobreyslər kimi adlanırlar. Əslində isə, bunlar çıxan ikiçənəli elastik materialdan hazırlanmış kappalardır. Onların əsasında düzgün dişləm qoyulmuşdur.
Yekun olaraq qeyd etmək olar ki, süd və daimi dişlərin formalaşmasına nəzarət, həkim-ortodonta uşaqlarda dişləmin təbii və təhlükəsiz müalicə növünü düzgün seçməyə imkan yaradacaqdır. Müalicənin effektivliyi birbaşa ortodontun məsləhətlərinin vaxtı vaxtında yerinə yetirilməsindən, çıxan aparatların vaxtaşırı və düzgün istifadəsindən aslıdır. Düzgün taxdıqda artıq 2-3 aydan sonra müalicənin effektili olmasını görmək mümkündür.
