Orqanizmin əsas xəstəlik səbəbini bir çox digər xəstəliklər vasitəsilə ört-basdır etdiyinə görə Hepatit C-ni «zərif qatil» adlandırılar. Hepatiti vaxtında aşkar edib, ondan qurtulmaq üçün bəzi qaydaları bilmək lazımdır. Bu qaydalar haqqında URBAN-a hepotoloq Zaur Orucov danışdı.
Azərbaycanda hepatit B və C-yə yoluxma halları haqqında fikirlərinizi bilmək istərdik.
Ötən il müstəqil təşkilatlardan birinin Azərbaycanda apardığı tədqiqtlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, əhalinin 2-2.5 %-i viruslu hepatitə yoluxmuşdur. Bu göstərici Avropa ilə müayisədə aşağıdır. Dünya miqyasında isə bu göstərici 4%-ə bərabərdir. Klinikamızda pasiyentlər üçün tez-tez çek-ap müayinələr təşkil edirik ki, bu da həmin rəqəmlərin doğruluğunu bir daha sübut etmiş olur.
Hepatit üçün müayinədən hansı müddət aralığında keçmək lazımdır?
İldə bir dəfə yoxlanmaq vacibdir. Hepatit orqanizmdə bir qayda olaraq, simptomsuz inkişaf edir, hətta son mərhələlərində belə pasiyent halsızlıq və yorğunluqdan başqa bir şey hiss etmir. Bəs soruşacaqsız ki, nəyə görə ildə bir dəfə?! Tez-tez lazım deyil. Çünki yoluxma anından 6 ay ərzində virusu aşkara çıxarmaq mümkün deyil.
Əgər sizin barmağınızı istəmədən də olsa gözəllik salonunda zədələyiblərsə və siz alətlərin sterilliyindən əmin deyilsinizsə, həmin andaca laboratoriyaya gedib hepatit üçün analiz vermək mənasızdır. Yalnız 6 aydan sonra siz virusa yoluxub-yoluxmadığınızı öyrənə bilərsiniz. Qorxmağa heç bir səbəb yoxdur. Bu 6 ay ərzində virus sizin orqanizminizə heç bir xətər toxundurmağa macal tapa bilmir. Əgər ildə 1 dəfədən az müayinə olunsanız, bu 1 il ərzində virus orqanlarınıza yoluxa bilər.
Bununla əlaqədar olaraq hökumətimiz çox gözəl bir təşəbbüs irəli sürmüşdür - əhalinin kütləvi dispanserizasiyası aparılır. Bunu belə izah etmək olar.
Bizdən tez-tez soruşurlar: “Bütün orqanları necə yoxlamalı? Bbütün orqanizmin çek-ap müayinəsini necə aparmalı?” İş orasındadır ki, hər bir orqan üçün standart yoxlanış mövcud deyil. Hər şey terapevtlə məsləhətləşməkdən başlayır. Terapevt sizimlə söhbət edir, sizin şikayətlərinizi dinləyir, bundan sonra bu və ya digər müayinəyə göndərir. Bəli, məhz lazımlı müayinələrə. Bax, elə dispanserizasiya bu prinsip əsasında qurulub: siz rayon poliklinikanıza müraciət edib, sahə həkiminizlə məsləhətləşirsiniz və probleminizin üzə çıxarılması üçün lazımlı müayinələrdən keçirsiniz. Həmişə olduğu kimi, bu müayinələr tamamilə pulsuz keçirilir.
Mütləq öz dispanserizasiya hüququnuzdan istifadə edin. İldə bir dəfə müayinə olunma ənənəsini özünüz üçün vacib edin.
Viruslu hepatitlərin diaqnostikası necə aparılır?
Əvvəlcə, ən asan və ucuz müayinə üsulu (özəl klinikalarda)- kart-test keçirilir. Bu test çox vaxt “yanlış-mənfi” olmur. Əgər pasiyent viruslu hepatitə yoluxubsa, test onu mütləq göstərir. Amma bəzən test səhv ola bilər. Biz ondan yalnız qiymətinin ucuzluğuna görə istifadə edirik. Kütləvi şəkildə insanları bahalı analizlərə yönləndirmədən öncə, bu ucuzlu tədqiqatı aparmaq daha məqsədəuyğun sayılır. Məsələn, işlədiyim klinikada həkim məsləhəti, mədəaltı vəzi və qaraciyərin USM müayinəsi, Bvə C tipli hepatit virusunun aşkarlanması üzrə verilən qan analizini özündə ehtiva edən hepotoloji müayinə 25 manat təşkil edir. Əgər qanda viruslu hepatit aşkar olunubsa, o zaman bütün protokollar üzrə müayinələrə başlayırıq. Bu zaman virusun genotipi, yoluxma dərəcəsi, fibrozun səviyyəsi tədqiq edilir.
Bu yaxınlara qədər qaraciyər serrozunun təyi edilməsində qızıl standart biopsiya idi. Hal-hazırda isə fibrozun səviyyəsini tam dəqiqliklə elastoqrafiya adlı qeyri-invaziv metod təyin edir. Bu çox dəqiq, tez və ağrısız başa gələn bir metoddur. Əsası isə, biopsiyadan qat-qat ucuzdur.
Viruslu hepatit sağalırmı?
Əslində 1991-ci ildən bəri viruslu hepatit sağaldılır. Sadəcə olaraq, o zaman yoluxanların 6 %-i sağalırdı. 1998-ci ildən isə bu göstəricini 34%-ə qaldıran müalicə üsulları tapıldı. 2001 –ci ildə bu göstərici 39%-ə, nəhayət bu gün 98-100 %-ə çatdırılmışdır. Müasir dərman preparatları tam sağalmağa imkan yaradır. Biz ceneriklərdən - ucuz, lakin keyfiyyətdə heç də geri qalmayan əvəzləyicilərdən istifadə edirik.
Siz dediniz ki, 98-100%... Belə çıxır ki, mən hepatitin son mərhələsində sizə müraciət etsəm, siz məni sağaldacaqsınız?
Biz virusu təmizləyəcəyik. Lakin qaraciyər serrozunu müalicə edə bilməyəcəyik. Bunun üçün ciyərin transplantasiyası labüd olacaq.
Viruslu hepatitlərin sağalmasına nə qədər vaxt tələb olunur?
Mən iki termini ayırd etməyi sevirəm: sağaltmaq və təmizləmək. Biz hepatit C-ni təmizləyib sağalda bilərik. Hepatit B-ni isə müalicə edə bilərik, lakin onu təmizləmək mümkün deyil. Bu halda virus xəstəni və onun qara ciyərini narahat etmədən onun orqanizmində yaşamağa davam edir. İki il və ya ömürlük gündə 1 həb olmaqla dərman təyin edilir.
Hepatit haqqında nəyi bimək vacibdir?
- Hepatit – ölüm hökmü deyil. Vaxtında aşkarlanması vacibdir. Bir çox insan Medprosvet –in ( Facebook sosial şəbəkəsində tibbi qrup) üzvləri üçün təşkil olunmuş çek-up müayinədən yaralanaraq hepatitin vaxtında üzə çıxarılmasına nail olmuşdur. Müalicələrə başlanılmışdır. Onlar sağalacaqlar.
- Əgər siz artıq hepatitə yoluxmusunuzsa, fibrozun səviyyəsinin təyin olunması proseduruna yönləndirilməlisiniz Bunun üçün elastoqrafiya üsulundan istifadə olunur. Bakıda avadanlıqların keyfiyyətindən asılı olaraq bu müayinə hətta 150 manat ola bilər. Bunun üçün sadəcə olaraq həkim qəbuluna yazılmalı, hepatit B və C-yə yoluxma hallarınızı sübut edən analizləri özünüzlə gətirməlisiniz. Müayinə və məsləhətləşmədən sonra müalicə təyin olunur.
- Sonda isə onu demək istəyirəm ki, əgər siz maddı cəhətdən çətin durumdasınızsa, biz sizə kömək etmək üçün əlimizdən gələni etməyə hazırıq. Medprosvet artıq bir neçə dəfə maddı vəziyyəti pis olan heatitli virus xəstələrinə yardım göstərmişdir.
Özünüzü qoruyun və unutmayın ki, vaxtlı-vaxtında müayinədən keçmək lazımdır.
