"Qorxulu bir şey yoxdur, süd dişi özü düşəcək! Diş qaralıb? Bu ki, süd dişidir.... Diş həkimindən qorxursan? Eybi yox, bir az dözümlü ol". Bütün bu şablon ifadələr uşağın həm fiziki, həm də psixoloji durumuna mənfi təsir göstərir. Valideynlərin uşaqların dişlərinə qeyri ciddi münasibətinin hansı problemlərə səbəb ola biləcəyini çox vaxt bilmir.

URBAN Dental Kids klinikasının baş həkimi uşaq stomatoloqu Sevda Əsgərovadan stomatoloq otağının uşaq üçün qorxu otağına çevrilməsin deyə nə vaxt və hansı qabaqlayıcı tədbirlər görülməli və hansı həkimlərdən ehtiyat edilməli olduğunu soruşub. 

Uşaqların dişlərinə hansı yaşdan yuxarı və nə cür qayğı göstərməni tövsiyə edərdiniz?

Uşaqlarda dişlər altı aydan sonra çıxmağa başlayır və bu zaman hər şey öz qaydasındadırsa, həkimə getmək lazım deyil. Əsas odur ki, dişlərə düzgün qulluq edilsin. Körpənizin bugünədək yalnız bir dişi çıxıbsa belə, onu təmizləmək lazımdır. Dişin səthini təmizləmək üçün barmağa geyilən xüsusi diş fırçasından istifadə oluna bilər. Valideynlər gün ərzində 2-3 dəfə uşağın barmağına fırça taxmalı, sonra isə səhər və axşam dişlərini fırçalamağı adət etdirməlidir.

Neçə yaşından sonra uşaq stomatoloqun qəbulunda olmalıdır və nə üçün?

Uşaqların stomatoloqun qəbuluna aparılması üçün mükəmməl yaş həddi 2-2,5. Hətta valideynlər hər şeyin yaxşı olduğunu düşünsələr belə, bunu etmək lazımdır. Düzgün stomatologiya profilaktikaya əsaslanır: məsələn, profilaktikanın mükəmməl inkişaf etdiyi Danimarkanın vətəndaşlarında, demək olar ki, diş çürüməsi müşahidə olunmur. Dental Kids klinikasında biz fissuraları möhürləyən fissurit adlı mayedən geniş istifadə edirik. Stomatologiyada hamarlığa və təmizliyə xüsusi diqqət yetirilir. Məhz buna görə də biz fissuraların möhürlənməsini aparırıq. Fissuralar – diş səthindəki əyriliklərdir. Fissuraların bir qədər əlçatmaz yerdə yerləşməsi onların gigiyenik emalını çətinləşdirir. Nəticədə fissura ağız boşluğunda zərərli bakteriya mühitinin yaranması və böyüməsinə səbəb olur ki, bu da çürümənin yaranmasına gətirir. Fissuritlə aparılan profilaktika sayəsində bizdə müalicə olunan uşaqlar diş çürüməsindən əziyyət çəkmir. Fissurit müalicəsi həm süd dişlərində, həm də daimi dişlərdə aparılır. Bu müalicəni üzərində bakteriyaların böyük hissəsinin yarandığı çeynəmə dişlərin çıxmasından, yəni 3 yaşından sonra başlamaq yaxşıdır. Hər altı aydan bir stomatoloqun uşağın dişlərinə baxış keçirməsi lazımdır. Profilaktik tədbirlərin vaxtında aparılması sayəsində uşaqların dişləri mükəmməl olacaq.

Körpələr üçün xüsusi diş məcunları varmı?

Bəli, uşaqların diş məcunları müəyyən bir yaş dövrü üçün nəzərdə tutulmuşdur: 0-3, 3-8, eləcə də 7-12 yaş. Həmişə eyni məcundan istifadə etmək olmaz. Belə ki, mikroblar ona "alışa" və onunla qidalana bilər. Hər dəfə yeni məcun aldıqda istehsalçını dəyişdirmək yaxşı olar, amma peşəkar istehsalçının istehsal etmədiyi məcunlardan istifadə etməyi məsləhət görmürəm. R.O.C.S məcununu çox bəyənirəm: bu barədə araşdırma aparıb onun digərlərindən həqiqətən də üstün olduğunu aşkar etmişik.

Bəs diş fırçaları üçün tövsiyələr nələrdir?

Diş fırçaları da uşağın yaşına uyğun istehsal olunur. Diş fırçasının tükləri süni materialdan hazırlanmalıdır: təbii tüklərdən hazırlanmış diş fırçası müxtəlif mikroblarla dolu boruya bənzəyir. Elektrik diş fırçalarından istifadə etməyi isə heç kəsə məsləhət görmürəm, onlar diş ətlərindəki oyuqları doldurur.

İlk müayinəsində uşağın sizin qəbulunuza gətirildiyi zaman ilk növbədə nəyi yoxlayırsınız və nə təklif edirsiniz?

Uşaq stomatoloqu aktyordur. Əvvəlcə biz dərhal uşağın psixotipini müəyyənləşdiririk. O, içəri girən kimi biz onun necə davranacağını artıq bilirik.

Təbii ki, uşağa düzgün yanaşma tapmaq stomatoloqun vəzifəsidir. Biz uşağın fərdiliyini başa düşürük və onun şəxsiyyətinə hörmət edirik, onunla dostluq etməyə və ortaq dil tapmağa çalışırıq. Ünsiyyət qurulduqdan sonra dişlərin böyüməsini, onlara düşən yükü araşdırırıq. 2,5 yaşlı uşaqlar artıq bərk qida yeməlidir, çünki yük dişlərin daha sürətlə çıxmasına səbəb olur. Alt çənə kəllədə tərpənən yeganə sümükdür və onu insan bədəninin ən güclü əzələsi olan masseter adlı çeynəmə əzələsi hərəkət etdirir. Buna görə uşaqlara bərk meyvə və tərəvəz verməkdən çəkinməyin. Meyvəni əzməyə və ya püre halına salmağa ehtiyac yoxdur. Belə etdikdə, siz uşağa xeyir deyil, zərər vermiş olarsınız.

Biz, həmçinin uşaq dişlərində pristli adlı qara ləkələrin olub-olmamasına diqqət yetiririk. Bu ləkələr tez-tez həzm sisteminin yaxşı fəaliyyət göstərməməsi və ağız boşluğunda mikrofloranın pozulmasından əziyyət çəkən uşaqlarda müşahidə olunur. Ev şəraitində onların təmizlənməsi mümkün deyil. Biz onları kalsium tozu ilə təmizləyir və dişləri fırça və xüsusi məcun ilə cilalayırıq.

Süd dişlərinin müalicə etməyin zəruri olmaması barədə ümumi bir yanlış fikir var. Deyirlər ki, onlar ya dərhal çəkilir, ya da özləri tökülür ...

Bu son dərəcə səhv bir yanaşmadır. Əgər biz süd dişlərini dərhal çıxarsaq, onda daimi dişlərin çıxması üçün lazımi təzyiq yaranmayacaq. Belə olarsa, dişlərin yeri dəyişə bilər və bu yol sizi gələcəkdə ortodont mütəxəssisinin yanına aparar. Bunun müalicəsi isə çox bahalıdır. Bu, həmçinin həzm sisteminə də mənfi təsir göstərir. Belə ki, qida parçası həzm sisteminin normal işləməsi üçün lazım olan şəklə salınmır. 

Süd dişlərinin öz-özünə tökülməsini gözləsək, diş çürüməsi sepsisə səbəb ola bilər. Belə olduqda, həmişə ağız boşluğunda badamcıqların iltihabına və bədənin limfa-drenaj sisteminə infeksiya düşməsinə səbəb ola bilən qızılı Stafilokok olur. 

Uşaqlarla işləmək üçün protokollar var və onlardan ən kiçik sapmalar belə problemlərə yol açır. İndi uşaq stomatologiyası inkişaf edir: uşaq diş qapaqları, uşaqlar üçün müxtəlif növ diş məcunları və s. var. 

Dövrümüzün ən çox yayılmış problemi əyri dişlərdir. Onlar niyə əyilir və bununla necə mübarizə aparaq? Neçə yaşından? 

Dediyim kimi, əyriliyə səbəb süd dişlərinin vaxtından əvvəl çəkilməsi ola bilər. Həmçinin genetika da dişlərin böyüməsinə çox böyük təsir edir. 

Əgər uşağın dişləri deformasiyaya uğrayırsa, onda mütəmadi olaraq stomatoloq nəzarəti altında olun, ən azı altı ayda bir dəfə ona baş çəkin. Patologiyalar fərqlidir və hər birinin öz yanaşması var. 

Azərbaycan cənubda yerləşir və burada isti iqlim səbəbindən hormonlar uşaqlarda çox erkən hasil olunmağa başlayır. Bundan başın skeleti də daxil olmaqla bütün orqanizm skeletinin böyüməsi asılıdır. Çox vaxt dişlərin və skeletin inkişafı bir-birinə uyğun gəlmir. 

Diş əyriliyini neçə yaşında aşkarlamaq olar? 

Dişlər dəyişdikdə. Dəyişmənin sonunda əyriliyi aşkarlaya və patologiyanın olub-olmadığını anlamaq olar. Əyri dişlərin düzəldilməsi üçün breketlərdən, lövhəciklərdən, kappalardan istifadə olunur. 

Ən çox hansı problemlə qarşılaşırsınız?

Diş çürüməsi. 

Dental Kids klinikasında hansı yeniliklər tətbiq olunur? 

Bütün avadanlıqlarımız ən son texnologiya ilə işləyir və yüksək keyfiyyətə malikdir. Biz nüfuzlu istehsalçıların zərərli təsiri olmayan materiallarından istifadə edirik. Biz uşaqları sevirik və onların sağlamlığına ciddiyyətlə yanaşırıq.
Biz olduqca bahalı rentgen qurğusu almışıq. Onun uşağa mənfi təsiri minimaldır.

Plomblama üçün biz uşaq dişlərindəki boşluqları bloklayan şüşə-ionomer sementdən istifadə edirik. Adi materiallardan hazırlanmış plomb müəyyən müddədən sonra düşə bilər. Şüşə-ionomer plomblar dişlərin divarlarına daim ifraz etdikləri kalsium ionlarını hopdurur.

Bundan əlavə, biz uşaqların müalicəsində xüsusi fayllardan istifadə edirik. Süd dişlərində də müalicə edilməli olan sinirlər var. Yeganə fərq süd dişlərində köklərin zamanla sorulmasıdır. Kanalların endodontik emalı aparıldıqda kiçik ağıza böyük faylın daxil edilməsi mümkün olmadığından biz kiçik ölçülü fayl sifariş edirik. Bu həm həkim, həm də xəstə üçün çox əlverişlidir. Mexaniki emal ciddi şəkildə aparılır. Bu, iltihabi proseslər zamanı çox yaxşıdır. Belə ki, infeksiyalar təmizlənir və bədənə daxil olmur.

Plomblarda istifadə etdiyimiz pastanın tərkibi süd dişlərinin tərkibilə oxşardır: köklərlə birlikdə onlar da sorulur. Keyfiyyətsiz stomatoloji müalicə zamanı kanallarda diş parçaları və hətta alətlər qala bilər. Bizə aşağıdakı hal ilə üzləşmiş pasientin valideynləri müraciət etmişdir: həkim öz alətini sındırıb plomb ilə birlikdə dişə daxil etmişdir. Süd dişinin kökləri sorulduqdan sonra diş düşmüş, dəmir parçasının üstü açılmış, diş əti isə şişmişdir. 

Başqa hansı səhvləri düzəldirsiniz?

Dişlərin yenidən müalicə edilməsi. Tutaq ki, bir uşağı pulpitdən (sinirin iltihabı) müalicə ediblər, lakin kanalları sonadək bağlamayıb və ya plomblamayıblar. Bu isə dəhşətli ağrıya səbəb ola biləcək infeksiyanın toplanmasına səbəb olur.

Böyüklərdə tez-tez diş ətinin problemərinə rast gəlinir. Bəs uşaqlarda necə?

Əlbəttə. Diş ətləri ilə bağlı problemlərə valideynlərin nəzarət etməli olduğu gigiyena səbəb olur. Yeri gəlmişkən, xəstələrimiz arasında beyin iflici, autizmli uşaqlar da var. Onların valideynlərinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür: dişlərin təmizlənməsinə nəzarət və kömək.

Uşaq stomatologiyasının çox mühüm problemlərindən biri dentofobiyadır. Qəbulunuza stomatoloqdan bərk qorxan balaca pasient gətirildikdə nə edirsiniz?

Təəssüf ki, bu kimi hallara tez-tez rast gəlinir. Lakin biz uşaqlardakı qorxuların öhdəsindən uğurla gəlirik. Həmişə dediyim kimi, uşaq stomatoloqu həm də aktyordur.

Uşaqlar fərqlidir: kimisi bor maşınının səsindən qıcıqlanır, kimisi ağ xələti görəndə ağlamağa başlayır. Səsləri bizdən fərqli şəkildə qəbul etmək patologiyası olan uşaqlar da var.

Klinika yaradarkən hətta konsepsiyanın hazırlanması mərhələsində biz uşaqların davranışının bütün xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq uşağın uyğunlaşma prosesinə çox önəm vermişik. Biz yaxşı anlayırıq ki, yalnız uşağın sağlamlığı üçün deyil, bütün ömrü boyu stomatoloqun qəbuluna getməsinin psixoloji hazırlığına görə məsuliyyət daşıyırıq.

Uyğunulaşmanın uğurla keçməsi üçün klinikamızda uşaqların davranışının xüsusiyyətlərini və rəng terapiyasının bütün tələblərini nəzərə almaqla adaptasiya zonası yaradılmışdır. Bunun üçün Moskvadan xüsusi uşaq psixoloqu dəvət edilmişdir. Uyğunlaşma zonasında həmişə uşaqla vaxt keçirən animator var.

Bütün tibb işçiləri klassik tibbi geyimlərə bənzəməyən çox gözəl, parlaq paltarlar geyinir, çünki ağ xələt bəzi uşaqlarda psixoloji qorxu yaradır. Xüsusi hazırlanmış inzibatçı uşağın adi rejimini nəzərə alaraq qəbul vaxtını elə seçir ki, uşaq qəbula yaxşı əhval-ruhiyyədə gəlsin. 

Yuxarıda göstərilənlərin hamısı uşaqlarla ünsiyyət prosesini asanlaşdırır və pasient ilə həkim arasında dostluq münasibətlərinin yaranmasına xidmət edir.

Əsas odur ki, uşaqla düzgün ünsiyyət qurulsun. Biz hər bir uşağa bir şəxsiyyət kimi yanaşırıq: ona güvənirik və o, bizə etibar edir. Yalnız bu tarazlıq olduqda müalicə ağrısız, asan və çox sürətlə keçir. Uşaqlar bu yanaşmanı çox sevir. Onlar rahat stomatoloji kresloda uzanaraq kanalları dəyişməyi, sevimli cizgi filmlərini axtarmağı və onları seyr etməyi, qəhrəmanları və ya hər hansı bir hadisəni müzakirə etməyi sevir. Bütün bunlar müalicə zamanı baş verir! Mən artıq bütün nağıl personajlarını tanıyıram (gülür). Müalicə başa çatdıqda isə uşaq klinikadan kiçik bir hədiyyə alır.

Diş həkimlərimiz daim öz psixoloji bacarıqlarını inkişaf etdirir. Bundan əlavə, hər bir həkim uşağın davranışını idarə etmək üçün öz metodlarını yaxşılaşdırır, müəyyən vəziyyətə uyğun ünsiyyət üsulu seçir.

Uşağın bizə etibar edə biləcəyini anladıqda biz onun etibarını qazanmaq üçün əlimizdən gələni edirik. Lakin biz onun əvvəllər baş verən uğursuz stomatoloq qəbulunu yada salıb qorxduğunu, stress keçirdiyini, qışqırdığını, bədəninin hərarətinin yüksəldiyini gördükdə heç vaxt onu zorla otaqda saxlamırıq. Bu, uşağın psixikasına çox mənfi təsir göstərə bilər. Belə hallarda biz müalicəni tibbi yuxuda (sedasyon) aparırıq.

Həqiqi stomatoloq roluna daxil etməklə klinikada gəzintilər təşkil edən ilk Bakı klinikası bizimkidir. Bizə uşaq bağçalarından və orta məktəblərin ibtidai siniflərindən qruplar gəlir. Bizim çox maraqlı proqramımız var: biz peşənin yaranma tarixi haqqında danışırıq, mövzuya dair cizgi filmi göstəririk, viktorina keçiririk, alətlərin düzgün sterilizasiya qaydasını göstərir və onların yanlış sterilizasiyasının hansı fəsadlara yol aça biləcəyindən söhbət edirik. Ən maraqlısı isə alətlər, materiallar, avadanlıqlarla birbaşa tanışlıq, stomatoloq və assistent oyunları və stomatoloq məsləhətidir! Bu gəzinti uşaqları stomatoloq otağı qorxusundan qurtulmağa kömək edir! Statistikaya əsasən bu gəzintilər uşaqların 62% -nin diş müalicəsi qorxusundan qurtulmasına səbəb olur. Bu, uğurdur! 

Diş həkiminə ilk ziyarətin müvəffəqiyyətlə keçməsi üçün yalnız uşağın deyil, həm də valideyninin (müşayiət edən şəxsin) psixoloji durumu əhəmiyyətlidir. Uşaqlar çox həssasdır və yaxınının həyəcanlı olduğunu çox tez anlayaraq istər-istəməz narahat olmağa və qorxmağa başlayır.

Uşağı diş həkimi ziyarətinə hazırlamaq üçün bir neçə tövsiyə: 

• Əvvəlcə uşağa diş həkimini ziyarət etməyin maraqlı, lakin adi bir hadisə olduğunu, məsələn, yeni dostlarla tanış olmaq kimi izah etmək olar.
• Heç bir halda uşağa: "5 saniyə baxsın, gedək",- deməyin. Bəs uzun çəksə necə? Təmizləmə, müalicə, çəkmə və s. tələb olunsa necə? Belə çıxır ki, siz öz övladınızı aldadırsınız. Bundan sonra o, sizə inanmaz.
• Uşağın həkimə getməsi üçün ona bahalı hədiyyə vəd etməyin - uşaq çox çətin bir şey edəcəyini düşünə bilər.
• Uşağa "qorxulu heç nəyin olmayacağını", "ağrı hiss etməyəcəyini" və ya "səbr etməli olacağını" deməyin. Diş həkimi ziyarətində cəsarət tələb olunduğu və ya müalicənin ağrıya səbəb ola biləcəyi fikri uşağın ağlına gəlməyə bilər. Sizin "səyləriniz" nəticəsində isə gələcək!
• Diş həkimi ilə əməkdaşlıq etmək istəməyən uşağa qəzəblənməyin. O, buna borclu deyil! Böyüklər başa düşür ki, vaxtlı vaxtında həkimə müraciət etmək lazımdır, əks halda diş ağrıyacaq, müalicə etmək, vaxt və pul sərf etmək lazım olacaq. Uşaq bunu başa düşə bilməz. Həmçinin, bir çox uşaqlar üçün ağız intim zonadır, ona müdaxilə uşaqlara narahatlıq verə bilər. Onlar bunu bizə bacardıqları kimi, yəni qışqırıqla deyir. Bu, normaldır. Uşağa düzgün yanaşma tapmaq həkimin işidir!

Biz bu məsləhətlərin sizə kömək edəcəyinə və uşağınız üçün diş həkiminə ilk ziyarətin uğurlu olacağına ümid edirik!

İlk ziyarətdən qalan təəssürat uşağın uzun müddət diş sağlamlığı mədəniyyətinə münasibətini formalaşdıra bilər.

Valideynlərin bu və ya digər diş həkiminə getməyin düzgün olmadığını anlaması üçün xəbərdarlıq əlamətləri varmı?

İlk növbədə təmizlik. Ən vacib məqam klinikada avtoklavın mövcud olmasıdır (buxar sterilizasiyası). Diş həkiminin müalicə otağında mükəmməl təmizlik hökm sürməlidir.

Dişləri rentgen olmadan müalicə etdirməyi məsləhət görmürəm. Rentgen qurğusu olmayan stomatoloq otaqlarına getməyin.

Təbii ki, həkim süd dişini rentgen etmədən dərhal çəkməyi təklif edərsə, imtina etməli və bir daha onun qəbuluna getməməlisiniz. Rentgen varsa, onun şüalanma dərəcəsini araşdırın. 

Digər vacib məsələ anesteziyadır, çünki onsuz heç bir halda dişləri müalicə etmək olmaz. Əks halda, uşaq artıq öz istəyi ilə diş kreslosunda oturmayacaq. Bizim müalicəmizdən əvvəl anesteziya olmadan müalicə olunan balaca xəstələrimiz var idi. Onların hamısında qorxu var idi. 

Uşağınıza müalicə sedasyon qaydada aparılırsa, ilk növbədə uşağın vəziyyətinin izlənib-izlənməməsinə diqqət yetirin. Ürək fəaliyyəti də, ağciyər aktivliyi də, tənəffüs də, temperatur da, təzyiq də nəzarət altında saxlanmalıdır.

Valideynlər və uşaqlar üçün ən vacib üç stomatoloq məsləhəti hansılardır?

1. Hər altı aydan bir diş müayinəsi.
2. Hər üç aydan bir diş fırçasının, diş məcunu bitdikdə isə istehsalçısının dəyişdirilməsi.
3. Sağlam bərk qida. Uşaq almanı püre şəklində yeməməlidir. Onun almanı dişləyərək yeməsi daha yaxşıdır. Dişləri və çeynəmə qabiliyyətini inkişaf etdirmək üçün uşağa bir yaşından sonra püre verməyi dayandırın.

Maraqlı və faydalı məlumatlara görə həkim Əsgərova və onun balaca pasienti Daşaya təşəkkür edirəm!